Otwarty dostęp do olbrzymich zasobów naukowych
Koncepcja otwartego dostępu (OA) dotyczy wglądu do publikowanych materiałów z badań naukowych na stronie internetowej. Popularność OA wzrosła w ostatnich latach, przyśpieszając wymianę wiedzy i rozwijając dostępność wyników badań naukowych. Europejska Organizacja Badań Jądrowych (CERN) pracuje nad finansowanym przez UE projektem na temat „Studium publikacji z otwartym dostępem” (SOAP). W projekcie badano zrównoważone modele biznesowe w celu promowania publikacji naukowych w formie eksperymentu, prowadzonego na rzecz wydawnictw, oraz rozważano nowe sposobności. W skład konsorcjum wchodzą kluczowi interesariusze tej dziedziny, obejmujący wydawnictwa, agencje finansujące oraz biblioteki. Ważne wydawnictwa naukowe, takie jak BioMed Central, Sage i Springer, związały się z agencjami finansującymi, Radą Ośrodków Nauki i Technologii oraz Biblioteką Cyfrową Max Planck. Analizują oni wspólnie publikacje OA, by pogłębić zrozumienie rynku, jak również sposobności i połączonego z tym ryzyka. Zespół projektowy przygotował ankietę, która została rozprowadzona na wielką skalę wśród naukowców z Europejskiej Przestrzeni Badawczej i spoza niej. Przedstawili oni w zarysie sposoby pomiaru penetracji publikacji OA i dokonali analizy aspektów dotyczących materiału badań. Zespół przejrzał przeszło 4000 czasopism, zarejestrował objętości publikacji i inne dopowiednie informacje, takie jak ich modele biznesowe i strategię zachowania praw autorskich. Przed przejściem do innych ważnych źródeł, analiza została po raz pierwszy zainicjowana przy wykorzystaniu autoratywnego Przewodnika po Czasopismach z Otwartym Dostępem. Przegląd materiałów otwartych źródeł oraz mechanizmów on-line wykazał, że model „otwartego dostępu hybrydowego” jest najkorzystniejszy, zwłaszcza w przypadkach nauki i badań. Oznacza to, że materiał nie jest całkiem bezpłatny i dostępny dla wszystkich, lecz wymaga pewnej prenumeraty. Z projektu wyłoniono wiele ważnych rezultatów, chociaż są one w dalszym ciągu uważane za wstępne. Zespół projektowy dowiódł, że około 8% generowanych na świecie publikacji naukowych , wydawanych jest w trybie OA, tj. 120 000 artykułów rocznie z ogólnej, ustalonej w tym przemyśle liczby 1,5 miliona. Pięć wydawnictw prowadzi większość czasopism OA, a siedmiu wydawców publikuje większość artykułów OA, skutecznie dominując rynek. Model hybrydowy spenetrował rynek zaledwie w ułamku procenta, a około 2% czasopism oferuje tę opcję. Jedna trzecia wydawców OA nie wykorzystuje wspólnych kreatywnych licencji, lecz w rzeczywistości załatwia przeniesienie praw autorskich. Najwięksi wydawcy, jeśli brać pod uwagę czasopisma i artykuły, wykorzystują model binesowy indywidualnych honorariów za przedstawiane artykuły. Inne modele dominują w zakresie nauk społecznych i humanistycznych, korzystając z pewnej formy finansowania. Sprawą interesującą jest występowanie bardzo niewielkiej korelacji pomiędzy wydawnictwami OA, a faktem silnego lub zmniejszonego wpływu czasopism. W niedalekiej przyszłości projekt będzie pracował nad rozpowszechnianiem i analizą wypowiedzi w w ramach kwestionariusza, by przedstawić jasne rezultaty elementów zachęcających i zniechęcających naukowców do publikowania spraw w ramach otwartego dostępu (OA). Umożliwi on także bliższą ocenę bieżącej sytuacji w zakresie OA oraz wykreśli drogę dla zrównoważonego przejścia do wydawnictw OA. Poprzez rozszerzanie modeli OA, naukowcy europejscy − a także cały świat − odniosą korzyści z wymiany wiedzy i dostępu do olbrzymich zasobów materiału. Może to z pewnością doprowadzić do postępu badań naukowych.
