Badanie kultur Arktyki
Ze względu na topnienie lodów Arktyki w wyniku zmiany klimatu, oczy coraz większej liczby osób są zwrócone właśnie na ten region. Spory dotyczące wydobycia zasobów i roszczeń terytorialnych narastają, co przyczynia się do wzrostu globalnych napięć geopolitycznych. Dotychczas jednak niewiele uwagi poświęca się kulturom Arktyki i czynnikom, które ukształtowały ich postrzeganie na przestrzeni dziejów. „Nasze postrzeganie Arktyki opiera się na opiniach osób z zewnątrz od co najmniej XVI wieku. Doprowadziło to do powstania zakorzenionych w kulturze przedstawień tego regionu jako zimnego, odległego, wrogiego, trudnego czy eterycznego, a także wielu podobnych tropów”, wyjaśnia Richard Powell, dyrektor Instytutu Badań Polarnych im. Roberta Scotta na Uniwersytecie w Cambridge. Europejscy i amerykańscy odkrywcy oraz badacze zdawali sobie sprawę z faktu, że Arktyka jest zamieszkana. Polegali bowiem na rdzennych mieszkańcach jako przewodnikach, tłumaczach i kartografach. Jednak pomimo tego, Arktyka wciąż była postrzegana jako „region naturalny”, pozbawiony kultury i ludności. W tym kontekście powstał projekt ARCTIC CULT, finansowany ze środków Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych, którego celem było zbadanie przyczyn tego kulturowego postrzegania Arktyki. Multidyscyplinarny zespół badaczy przyjrzał się bliżej temu, w jaki sposób powstał on w wyniku kontaktów między odkrywcami regionu a rdzenną ludnością od XVI wieku.
Globalne analizy muzealne
W ramach projektu badacze poszukiwali tekstów, map i obiektów kulturowych, które zostały zebrane w Arktyce i wysłane do muzeów oraz innych instytucji w miastach na całym świecie. Celem było rozdzielenie wpływu na Arktykę wynikającego z powstania kolonialnych kultur muzealnych i nowoczesności w świecie Zachodu. Projekt ARCTIC CULT trwał siedem lat i był realizowany przez wielojęzyczny zespół, w którego skład weszło dziesięcioro uczestników prowadzących badania w archiwach, muzeach i bibliotekach w całej Europie, Ameryce Północnej i Arktyce. „Pracowaliśmy między innymi w Kopenhadze, Berlinie, Montrealu, Pittsburghu, Nuuk i Qaanaaq”, wyjaśnia Powell. „Prześledziliśmy historie i przyjrzeliśmy się bliżej obiektom w różnych kolekcjach i archiwach, dostrzegając połączenia, które dotychczas pozostawały nieuchwytne”, dodaje.
Odkrywanie powiązań między nowoczesną nauką a ideami ludów rdzennych
Główne odkrycie dokonane w ramach projektu dotyczyło tego, jak głęboko zakorzeniony jest ten obraz Arktyki i jak się rozwinął. „Nawet dla nas niezwykle zaskakujące było to, w jak istotnym stopniu nasza wiedza naukowa i badawcza jest zależna od rdzennych myśli, praktyk i pracy”, zauważa Powell. Badania doprowadziły do opracowania serii publikacji w międzynarodowych recenzowanych czasopismach, szczegółowo opisujących powiązania między kolonialnymi odkrywcami a rdzenną wiedzą i kartografią. Prace przeprowadzone w ramach projektu zostały również przedstawione publicznie w ramach wystawy „Arctic Cultures: Collections and Imaginations” (ang. Kultury Arktyki: Zbiory i wyobrażenia), która została otwarta w styczniu 2024 roku w Muzeum Polarnym w Instytutu Badań Polarnych im. Roberta Scotta na Uniwersytecie w Cambridge.
Powiązania z współczesnym dyskursem politycznym
Projekt wydaje się być szczególnie istotny w świetle trwających obecnie globalnych debat. „Nawet w ostatnim miesiącu toczyły się rozmowy na temat przyszłości niektórych części Arktyki, a w szczególności Grenlandii. Zapowiedzi nie były optymistyczne”, zauważa Powell. „Jak na ironię, obecna polityka zagraniczna Grenlandii opiera się na sloganie: »Nic o nas bez nas«”. Mimo to w ostatnich dniach pojawiły się roszczenia dotyczące zwierzchności nad tymi terenami, własności zasobów gospodarczych i bezpieczeństwa Grenlandii. Jednocześnie osobom głoszącym te poglądy brakuje wiedzy na temat tego miejsca i ludzi, którzy tam mieszkają”, dodaje badacz. Powell wyjaśnia, że wynika to w dużej mierze z powszechnego postrzegania Arktyki. „Rezultaty projektu Arctic Cultures zmieniają tę sytuację”, dodaje.
Słowa kluczowe
ARCTIC CULT, kultury, kolonialne, muzea, przyrodnicze, tekst, kartografia, Grenlandia