Starożytne uprawy, współczesne wnioski: świeże spojrzenie na rolnictwo w starożytnej Grecji
Koniec epoki brązu we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego był punktem zwrotnym w dziejach, niosącym ze sobą poważne wstrząsy społeczno-gospodarcze, które doprowadziły do nadejścia tak zwanych greckich wieków ciemnych. Upadek niegdyś kwitnących cywilizacji w regionie oraz jego wpływ na rolnictwo od dawna są przedmiotem debaty wśród naukowców. Projekt DarkSeeds, realizowany przy wsparciu programu działań „Maria Skłodowska-Curie”, miał na celu rzucenie nowego światła na praktyki rolnicze tego okresu. Przemiany społeczne tej epoki wyznaczyły początek wczesnej epoki żelaza, dla której charakterystyczna była adaptacja i odporność w obliczu głębokich zmian. „We współczesnym świecie zrozumienie, w jaki sposób dawne społeczeństwa radziły sobie i dostosowywały swoje systemy produkcji żywności do zmieniających się warunków klimatycznych, jest ważniejsze niż kiedykolwiek”, mówi Charlotte Diffey, badaczka z projektu DarkSeeds.
Ponowne spojrzenie na przemiany w rolnictwie
Tradycyjne teorie dotyczące przejścia od późnej epoki brązu do wczesnej epoki żelaza sugerują, że w tamtym czasie rozległe systemy rolnicze ustąpiły miejsca drobnemu rolnictwu i pasterstwu. Pomysł ten zaczął być jednak w ostatnich latach kwestionowany. Ograniczona dostępność bezpośrednich dowodów bioarcheologicznych wskazuje, że nasze zrozumienie praktyk rolniczych tamtego okresu jest niepełne. Wyniki badania DarkSeeds sugerują, że rolnictwo w północnej Grecji nie przeszło radykalnych zmian w późnej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza. Dane wskazują na kontynuację ekstensywnych strategii rolniczych, dostosowanych do konkretnych lokalnych warunków i warunków środowiskowych. „Lokalne społeczności nadal bazowały na uprawie zbóż nawadnianych deszczem jako podstawowej gałęzi agroekonomii, której uzupełnieniem stały się bardziej intensywne uprawy roślin strączkowych. To odkrycie nas zaskoczyło, ponieważ spodziewaliśmy się większej zmienności w czasie. Okazuje się jednak, że praktyki rolnicze pozostawały niezwykle statyczne”, mówi Diffey. Badaczka podkreśla również potrzebę przeprowadzenia dalszych badań, aby uzyskać bardziej zniuansowany obraz rolnictwa w tamtych okresach.
Zaawansowane techniki w badaniu przeszłości
Aby wyciągnąć takie wnioski, w projekcie DarkSeeds zastosowano analizę stabilnych izotopów zwęglonych szczątków roślinnych – po raz pierwszy technika ta została przeprowadzona na materiale z wczesnej epoki żelaza. Zespół zmierzył wartości węgla i azotu z czterech różnych upraw – pszenicy samopszy (widocznej na zdjęciu powyżej), pszenicy płaskurki, jęczmienia oplewionego i soczewicy – w celu zbadania konkretnych warunków hodowli, takich jak dostępność wody i poziomy wzbogacenia gleby. „Do tej pory tego typu bezpośrednie dowody można było uzyskać jedynie poprzez analizę stabilnych izotopów na szczątkach roślin, ponieważ tradycyjna analiza archeobotaniczna może dostarczyć jedynie dowodów pośrednich”, wyjaśnia Diffey. Autorzy projektu planowali też zastosować nowe podejście oparte na geometrii morfometrycznej 3D, jednak okazało się to niemożliwe ze względu na ograniczone ramy czasowe. Obecnie opracowywana metoda łączy skanowanie mikro 3D, morfometrię geometryczną i uczenie maszynowe z wynikami analizy stabilnych izotopów w celu zasilenia algorytmu, który przewiduje warunki wzrostu upraw na podstawie kształtu nasion. „Prace nad tym narzędziem, prowadzone obecnie przez Alexa Livardę i Hectora Orengo (odpowiednio kierownika i współkierownika projektu), pomogą przezwyciężyć ograniczenia danych archeobotanicznych przy szacowaniu warunków wzrostu roślin. Co więcej, umożliwi to uzyskanie tańszej i nieniszczącej alternatywy dla analizy stabilnych izotopów na stanowiskach archeologicznych, w przypadku której czynnikiem ograniczającym są środki finansowe lub brak materiału archeobotanicznego”, dodaje Diffey. Chociaż projekt DarkSeeds nie rozstrzygnął wszystkich sporów dotyczących upadku Grecji w późnej epoce brązu, utorował jednak drogę przyszłym badaniom, zwracając uwagę na złożoność starożytnych systemów społeczno-ekonomicznych i odporność praktyk rolniczych w czasach przemian.
Słowa kluczowe
DarkSeeds, epoka brązu, epoka żelaza, rolnictwo, analiza stabilnych izotopów, społeczności egejskie, zmiana klimatu
