Zapewnienie przyszłości europejskim gospodarstwom mleczarskim
Przemysł mleczarski jest drugim co do wielkości sektorem rolnym w Unii Europejskiej – należy do niego około 1,5 miliona gospodarstw mleczarskich, które odpowiadają za 12 % produkcji rolnej. Jednak branża ta stoi obecnie przed szeregiem wyzwań ekonomicznych (niska rentowność i wzrost cen), środowiskowych (zanieczyszczenie i zmiana klimatu) oraz związanych ze zmieniającymi się oczekiwaniami społecznymi (ze strony rolników i obywateli). „Z jednej strony, hodowla bydła mlecznego musi się opłacać rolnikom, z drugiej jednak strony – musi także dostarczać produktów wysokiej jakości, uwzględniać dobrostan zwierząt i kwestie środowiskowe, zapewniać godne warunki pracy i przekazywać konsumentom przejrzyste informacje”, mówi Valérie Brocard, koordynatorka finansowanego ze środków UE projektu R4D. W ramach projektu R4D powstała sieć 16 krajowych systemów wiedzy i innowacji w rolnictwie w branży mleczarskiej, zrzeszających szeroką grupę zainteresowanych stron odpowiedzialnych za produkcję 87 % mleka krowiego na obszarze UE-28. Bazując na dokonaniach poprzedniej sieci tematycznej EuroDairy, zespół projektu R4D przyczynił się do dalszego pogłębienia wiedzy na temat innowacji, zaprezentował rozwiązania najlepsze pod względem zrównoważenia i odporności, a także zajął się promocją najlepszych praktyk i opracowaniem programów szkoleniowych. Co więcej, konsorcjum projektu R4D postanowiło zaprosić do dołączenia do sieci cztery nowe kraje.
Identyfikacja i wymiana innowacji w branży mleczarskiej
Każdy z systemów w utworzonej sieci obejmował około 15 zainteresowanych stron, każdy był unikalny pod względem zasad współpracy i funkcji, odzwierciedlając specyfikę krajową i lokalną, każdy był też wspierany merytorycznie przez krajowe organizacje ds. rozwoju rolnictwa. W każdym kraju utworzono sieć ośmiu gospodarstw pilotażowych (łącznie 120) reprezentujących zarówno „innowacyjne”, jak i „przeciętne” gospodarstwa rolne, a także grupy operacyjne EIP-AGRI, europejskiego partnerstwa innowacyjnego na rzecz wydajnego i zrównoważonego rolnictwa. Konsorcjum projektu R4D koncentrowało się na trzech kluczowych obszarach wiedzy: odporności gospodarczej i społecznej, wydajności technicznej, oraz systemie produkcji przyjaznym dla środowiska, dobrostanu zwierząt i społeczeństwa. Członkom sieci udało się zidentyfikować najbardziej obiecujące rozwiązania dla tych priorytetowych obszarów, zaś warsztaty i wizyty (w Belgii, Francji, Irlandii, Kraju Basków w Hiszpanii, Luksemburgu, Słowenii i na Węgrzech) dały im szansę zobaczenia na własne oczy, jak te rozwiązania faktycznie sprawdzają się na miejscu. „Wiele rozwiązań już zostało udostępnionych na poziomie europejskim, ale należy je udostępniać i promować także poza kręgiem rolników już zaangażowanych w działalność badawczo-rozwojową oraz dostosować do bardziej zróżnicowanych kontekstów”, dodaje Brocard. Jeśli chodzi o poszczególne gospodarstwa, w ramach projektu zidentyfikowano około 300 pilnych potrzeb oraz 200 odpowiadających im potencjalnych rozwiązań, które zostały uszeregowane według stopnia odporności, gotowości rynkowej i akceptowalności. Ustalenia te przekształcono następnie w 100 najlepszych praktyk, które upowszechniano za pośrednictwem ulotek, seminariów internetowych i spotkań. „Ogólnie rzecz biorąc, najwięcej dyskusji wywołały kwestie środowiskowe – w tym ślad węglowy gospodarstw, łagodzenie zmiany klimatu i efektywność nakładów – wyprzedzając nawet kwestie związane z finansami i zatrudnieniem, prawdopodobnie ze względu na presję społeczną i zależność poszczególnych gospodarstw od lokalnych warunków pogodowych i zasobów biotycznych”, wyjaśnia Brocard.
W kierunku mleczarstwa zgodnego z podejściem „Jedno zdrowie, jeden dobrostan”
Projekt R4D przyczynia się do realizacji unijnych ambicji dotyczących zrównoważonego rolnictwa. Wdrożenie opracowanych przez sieć najlepszych praktyk w wielu obszarach, takich jak gospodarowanie glebami i wodą, waloryzacja obornika i zarządzanie kosztami stałymi, oferuje szansę na zwiększenie samowystarczalności żywieniowej gospodarstw. Ponadto przyczyni się to do obniżenia kosztów produkcji i zmniejszenia potencjalnych strat składników odżywczych. Z kolei z myślą o konsumentach przedstawiono rozwiązania zwiększające przejrzystość informacji o metodach produkcji przetworów mlecznych. Co więcej, poprawa warunków pracy i jakości życia mogłaby zachęcić młodych rolników do pozostania w swoich gospodarstwach. „Okazało się, że istnieje rozziew między priorytetami rolników, dla których ważniejsza jest równowaga między życiem zawodowym a prywatnym oraz zyski, a priorytetami naukowców, którzy największy nacisk kładą na dobrostan zwierząt i środowisko. Podkreśla to potrzebę stosowania zintegrowanego podejścia »Jedno zdrowie, jeden dobrostan«”, podsumowuje Brocard. Trwałym osiągnięciem, jakie pozostawił po sobie projekt R4D, jest biblioteka wiedzy, w której zebrano informacje dotyczące 120 gospodarstw pilotażowych, 16 krajowych systemów wiedzy i innowacji w branży mleczarskiej oraz wyników projektu, w tym: 100 kart informacyjnych dotyczących rozwiązań (przetłumaczonych na 11 języków), ponad 50 filmów poświęconych najlepszym praktykom i 50 seminariów internetowych.
Słowa kluczowe
R4D, nabiał, mleko, gospodarstwo, rolnictwo, innowacje, zrównoważony, odporny
