Zapewnienie etyki i rzetelności w badaniach nad organoidami
Badania naukowe wciąż posuwają się naprzód, otwierając nowe perspektywy w dziedzinie badań dotyczących chorób, a także umożliwiając odkrywanie innowacyjnych metod leczenia. Jednak wraz z coraz to nowszymi osiągnięciami pojawiają się nowe pytania o etykę i rzetelność badań. Za przykład może posłużyć dziedzina badań nad organoidami. Są to zminiaturyzowane i uproszczone wersje narządów, wytwarzane syntetycznie w laboratoriach, które mogą być hodowane także przy użyciu ludzkich komórek, głównie komórek macierzystych. Rodzi to istotne pytanie: czy organoid jest podmiotem czy przedmiotem? „To rozróżnienie jest ważne, ponieważ badania naukowe tradycyjnie są regulowane przez dualistyczne ramy etyczne, które na badania dotyczące przedmiotów nakładają inne wymagania niż na badania z udziałem zwierząt bądź ludzi”, wyjaśnia Søren Holm, profesor bioetyki na Uniwersytecie w Oslo w Norwegii. Organoidy stanowią wyzwanie dla naszego tradycyjnego rozumienia jednostek biologicznych, a szczególnie problematyczne z punktu widzenia etyki są organoidy z komórek nerwowych i modele embrionów. Próbą zrozumienia tych wątpliwości jest finansowany przez Unię Europejską projekt HYBRIDA. Skupieni w nim uczeni analizują kwestie z zakresu etyki i rzetelności związane z nowymi technologiami wytwarzania organoidów oraz proponują rozwiązania dla tych problemów.
Niepewne otoczenie regulacyjne
Głównym przedmiotem projektu było intensywne badanie statusu organoidów pod względem ontologicznym, moralnym i prawnym. Prace obejmowały analizę filozoficzną i analizę prawnoporównawczą statusu organoidów w unijnym prawodawstwie, a także w przepisach obowiązujących w państwach członkowskich UE i wybranych jurysdykcjach zagranicznych. Prace te zostały połączone z wydarzeniami angażującymi zainteresowane strony z udziałem ekspertów i obywateli w trzech unijnych krajach. Holm twierdzi, że największym wyzwaniem, przed jakim stanął zespół projektu, było poradzenie sobie z bardzo szybkim postępem naukowym w tej dziedzinie oraz skutkami niepewnego otoczenia regulacyjnego. „Zajęcie się tymi kwestiami wymagało wiele czasu i wysiłku, ale niezwykle pomocne było stworzenie zespołu projektowego złożonego nie tylko z bardzo wnikliwych specjalistów w dziedzinie organoidów, ale również filozofów, którzy byli naprawdę zainteresowani nauką”, mówi.
Wytyczne dotyczące badań nad organoidami
Zespół projektu HYBRIDA z powodzeniem zidentyfikował różne formy niejednoznaczności koncepcyjnej, jakie spotyka się w badaniach nad organoidami. Uczonym udało się również dogłębnie zrozumieć obawy, lęki i oczekiwania ogółu społeczeństwa, wrażliwych grup społecznych, pacjentów, dawców i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. W odniesieniu do Europy i innych regionów świata dokładnie zmapowano istniejące ramy w zakresie regulacji, etyki i rzetelności w badaniach nad organoidami i podobnymi technologiami, a następnie przeprowadzono analizę porównawczą. Na podstawie tych ustaleń zespół projektu opracował szereg istotnych zasobów, w tym wytyczne operacyjne dotyczące organoidów i technologii związanych z organoidami, kodeks odpowiedzialnego postępowania dla naukowców zajmujących się organoidami i powiązanymi dziedzinami, obecnie w trakcie wdrażania przez Europejski Bank Indukowanych Pluripotencjalnych Komórek Macierzystych oraz, uzupełnienie do Europejskiego kodeksu postępowania w zakresie rzetelności badawczej opracowanego przez ALLEA w celu uwzględnienia etycznego wymiaru badań opartych na organoidach i powiązanych technologiach. Zarówno wytyczne, jak i prace wykonane w projekcie HYBRIDA w celu udoskonalenia istniejących ram etycznych i normatywnych będą znaczącym wsparciem dla prac komisji ds. etyki badań, powiązanych organów ds. rzetelności, organizacji badawczych i innych zainteresowanych stron, które stawiają czoła obawom i wyzwaniom związanym z badaniami i praktykami opartymi na organoidach. Praca ta przyczyniła się również do publikacji kilku recenzowanych artykułów.
Narzędzia pomagające zwiększyć rzetelność
Projekt HYBRIDA udowadnia możliwość opracowania gotowych do wdrożenia narzędzi, które pomogą naukowcom zwiększyć rzetelność badawczą. „Nasza praca nie tylko przyczyniła się do zapewnienia rzetelności badań nad organoidami, ale także pomoże ukierunkować dalsze zmiany regulacyjne w tej dziedzinie”, podsumowuje Holm.
Słowa kluczowe
HYBRIDA, badania nad organoidami, kodeks postępowania etycznego, badania naukowe, organoidy, komórki macierzyste, model embrionu, etyka, rzetelność