Etyka w samym sercu cyfrowej opieki zdrowotnej
W sektorze opieki zdrowotnej coraz częściej stosowane są cyfrowe technologie, które między innymi zwiększają poziom diagnozowania pacjentów i świadczenia usług. Technologie te obejmują aplikacje na smartfony, urządzenia ubieralne czy platformy zapewniające zdalną opiekę zdrowotną. Ponadto oprogramowania oparte na sztucznej inteligencji (SI) mogą być wykorzystywane do monitorowania objawów i analizowania danych dostarczanych przez urządzenia medyczne. „Technologia może pomóc ludziom w radzeniu sobie z kwestiami zdrowotnymi i może być wykorzystywana do rozpowszechniania informacji dotyczących ochrony zdrowia”, zauważa koordynatorka projektu REINITIALISE Ilona Biernacka-Ligięza z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. „Byliśmy tego świadkami w czasie epidemii COVID-19. Jednak osoby starsze, które często najbardziej potrzebują opieki, mogą mieć trudności z korzystaniem z nowatorskich urządzeń i dostępem do cyfrowych usług zdrowotnych”.
Łączenie technologii z etyką
Finansowany przez Unię Europejską projekt REINITIALISE miał na celu pokonanie tych wyzwań dzięki współpracy podjętej przez naukowców z Belgii, Włoch i Polski. Zespół projektu składał się ze specjalistów w dziedzinie technologii informacyjno-komunikacyjnych i inżynierii, a także uczonych zajmujących się kwestiami etyki w obszarach takich jak sztuczna inteligencja i ochrona zdrowia. Kluczowym elementem projektu było ustanowienie Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej wiodącym ośrodkiem eksperckim w dziedzinie technologii cyfrowych i praw podstawowych, co udało się osiągnąć dzięki wymianie pracowników z belgijską uczelnią KU Leuven i Uniwersytetem w Maceracie we Włoszech. „Prace w projekcie rozpoczęliśmy od przyjrzenia się jakości istniejących wyrobów medycznych i ich przydatności dla seniorów”, mówi Ilona Biernacka-Ligięza. „Projekt rozpoczął się w czasie pandemii, więc znaczna część naszej pracy była teoretyczna”. Gdy powróciła możliwość podróżowania, zorganizowano wymianę pracowników między instytucjami partnerskimi. Projekt oferował pracownikom uczelni udział w sympozjach naukowych, a także job shadowing czy interdyscyplinarny mentoring.
Zaangażowanie seniorów
Kolejnym ważnym elementem projektu było zaangażowanie starszych pacjentów. „Była to istotna kwestia, ponieważ projekt nie dotyczył wyłącznie badań podstawowych”, dodaje koordynatorka. „Chodziło również o zaspokojenie potrzeb osób starszych”. W tym celu zorganizowano badania ankietowe i warsztaty, które umożliwiły zebranie cennych informacji zwrotnych. Wśród największych swoich obaw pacjenci w starszym wieku korzystający z cyfrowych urządzeń medycznych wymienili kwestie dotyczące łatwości użytkowania, a także bezpieczeństwa danych. „Są to niektóre z kwestii etycznych i technologicznych, które projektanci będą musieli wziąć pod uwagę w przyszłości”, zauważa Ilona Biernacka-Ligięza.
Prawa podstawowe w projektowaniu technologii cyfrowych
Jednym z dotychczasowych rezultatów projektu jest publikacja dokumentu Joint Research Roadmap, dotyczącego tego, jak zachować prawa podstawowe w projektowaniu i wykorzystywaniu technologii cyfrowych dla usług e-zdrowia. Ten zintegrowany plan działania ma na celu połączenie doskonałości w dziedzinie badań i projektowania z zaspokajaniem konkretnych potrzeb użytkowników końcowych. „Dokument ten opisuje również nasze przyszłe plany współpracy, czyniąc z kwestii wykorzystania SI w opiece zdrowotnej kluczowy obszar badań”, dodaje koordynatorka projektu. „Badania te będą dotyczyły nie tylko projektowania urządzeń wykorzystujących sztuczną inteligencję, ale także wpływu, ryzyka i zagrożeń związanych z zastosowaniem SI w systemie ochrony zdrowia”. Zespół projektu opracował również Platformę Wiedzy, której zadaniem jest zapewnienie kontynuacji procesu uczenia się opartego na współpracy, zapoczątkowanego w ramach tego projektu. Ponadto platforma zawiera sekcję mentoringu i tworzenia sieci kontaktów, umożliwiając naukowcom i pracownikom zaangażowanym w projekt dalszą współpracę. Można na niej również znaleźć sekcję e-learningową, która zawiera wirtualne szkolenia i materiały zebrane podczas wydarzeń zorganizowanych w ramach projektu. „Wyniki projektu przełożą się na korzyści dla pacjentów w podeszłym wieku”, podkreśla Ilona Biernacka-Ligięza. „Informacje zwrotne uzyskane od użytkowników końcowych okażą się kluczowe dla projektowania narzędzi stosowanych w opiece zdrowotnej przyszłości i nie mniej ważne dla planowania polityki”.
Słowa kluczowe
REINITIALISE, etyka, ochrona zdrowia, cyfrowy, osoby starsze, SI, oprogramowanie