Jak pachniała w przeszłości Europa?
Jak pachniała Europa setki lat temu? To pytanie rzadko pada podczas dyskusji na temat naszego dziedzictwa kulturowego. Do tej pory pomijano sferę zapachów. „W naukach ścisłych i humanistycznych obserwujemy hierarchizację zmysłów”, mówi Inger Leemans, kierowniczka finansowanego przez UE projektu ODEUROPA. „Chcemy zachęcić badaczy z całego świata do uwzględniania w swoich badaniach zapachu jako doświadczenia kulturowego. Chcemy, aby zagadnienie to było badane w ramach transdyscyplinarnej współpracy”. Opierając się na dowodach wizualnych i pisemnych z europejskich bibliotek, archiwów i muzeów, zespół projektu ODEUROPA bada, a nawet odtwarza odrażające i wonne zapachy, które unosiły się w powietrzu w Europie między XVI a wczesnym XX wiekiem. Były to różne zapachy – od kadzideł i tytoniu, ziół i soli trzeźwiących po wyszukane przepisy na pomandery (jabłka zapachowe), odór amsterdamskich kanałów, a nawet tak często opisywany zapach piekła. Naukowcy, historycy, specjaliści w zakresie sztucznej inteligencji, perfumiarze i specjaliści w zakresie dziedzictwa postanowili wspólnymi siłami przeanalizować dziesiątki tysięcy obrazów historycznych, aby ustalić ich odniesienia do zapachu. Biorą pod lupę także teksty historyczne w języku angielskim, holenderskim, niemieckim, francuskim, włoskim, łacińskim i słoweńskim – od starych receptur medycznych i książek kucharskich po powieści i dzienniki podróżnicze. W zebraniu tych wszystkich informacji pomoże im technologia sieci semantycznej. Odtwarzanie zapachów z przeszłości nie należy do łatwych zadań. Współpracując z instytutami dziedzictwa, zespół projektu ODEUROPA tworzy warsztaty angażujące zmysł powonienia, wycieczkę olfaktoryczną z przewodnikiem („Der Nase Nach!”, Muzeum w Ulm), miejską wycieczką zapachową (City Sniffers, Muzeum w Amsterdamie) i hackathon (Biblioteka Narodowa w Lublanie). Podczas tych wydarzeń prezentowane są zapachy z przeszłości. „Próbujemy ustalić, jakie znaczenie akademickie ma to, czy utrwalamy autentyczne zapachy za pomocą odpowiednich środków chemicznych, czy odtwarzamy je z historycznych receptur, czy też próbujemy przywołać historyczne doświadczenie, starając się uzyskać podobny efekt”, komentuje dr Cecilia Bembibre, kierowniczka zespołu badawczego w zakresie dziedzictwa zaangażowanego w projekt ODEUROPA. Ponadto z czasem diametralnej zmianie uległy także nasze reakcje na zapachy. „Nie mamy już tych samych nosów. Dziś inaczej pachniemy niż wtedy, a niektóre zapachy mają inne znaczenia”. Trzyletni projekt ODEUROPA (ODEUROPA: Negotiating Olfactory and Sensory Experiences in Cultural Heritage Practice and Research), którego zakończenie przewidziano na grudzień 2023 roku, ma na celu udowodnienie, że zapachy i zmysł powonienia mają kluczowy wpływ na wzmacnianie i promowanie europejskiego dziedzictwa kulturowego. W toku prac dużą uwagę poświęca się temu, jak na przestrzeni lat zmieniło się znaczenie i wykorzystanie różnych zapachów. Zgromadzona w ramach projektu wiedza dotycząca tych historycznych zapachów pomoże w opracowaniu europejskiego diagramu wiedzy olfaktorycznej (bazy danych z możliwością wyszukiwania informacji dotyczących historycznych zapachów) oraz internetowej encyklopedii z informacjami o historycznych zapachach, istotnych krajobrazach zapachowych, „nosach” i tożsamościach. Jeśli chcesz, żeby twój projekt został zaprezentowany jako „Projekt miesiąca” w kolejnym wydaniu magazynu, wyślij wiadomość na adres editorial@cordis.europa.eu i opowiedz nam o nim.
Słowa kluczowe
ODEUROPA, zapach, odór, aromat, wąchanie, dziedzictwo kulturowe, sieć semantyczna, historia
