Empatia we wczesnym dzieciństwie może kształtować postawy wobec przyrody
Niektórzy badacze sugerują, że źródła obecnego kryzysu klimatycznego można doszukiwać się w zachodnim uprzedmiotowieniu natury, postrzegającej przyrodę jako zasób, który należy kontrolować i eksploatować. W ramach projektu ChildEmp, wspieranego w ramach działania „Maria Skłodowska-Curie”, badano, jak rozwój empatii we wczesnym dzieciństwie wśród ludu Runa zamieszkującego ekwadorskie lasy deszczowe kształtuje postawy wobec świata przyrody. Punktem wyjścia dla prac w projekcie ChildEmp była koncepcja, zgodnie z którą empatia jest długotrwałym procesem socjalizacji poprzez codzienną praktykę, a czynniki społeczne i kulturowe pozwalają postrzegać niektóre istoty żywe jako „bardziej podobne do nas”, a zatem zasługujące w większym stopniu na naszą empatię. „Badanie ChildEmp sugeruje, że związek z naturą zależy w równym stopniu od warunkowanych kulturowo sposobów rozumienia podobieństwa, jak i od zażyłości z bytami nie-ludzkimi”, mówi stypendystka działania „Maria Skłodowska-Curie” Francesca Mezzenzana z Uniwersytetu w Kent, będącego gospodarzem projektu. „Wynika z tego, że w przypadku badania relacji człowiek-środowisko i praktyk edukacyjnych konieczne jest uwzględnienie aspektów kulturowych”.
Połączenie antropologii i psychologii
Rdzenne społeczności amazońskie znane są w literaturze antropologicznej z rozpoznawania intencji, uczuć i pragnień bytach naturalnych, takich jak drzewa i rzeki. Podczas prowadzenia badań nad ludem Runa w projekcie ChildEmp wykorzystano połączenie wieloletnich obserwacji antropologicznych, dotyczących tego, jak społeczności tworzą ramy i kodyfikują swój świat, z rozległą wiedzą psychologiczną na temat socjalizacji dzieci. Metodologia badania ChildEmp opierała się głównie na obserwacji uczestniczącej, polegającej na zanurzeniu się w codzienne życie ludu Runa. Obserwacji poddano troje małych (w wieku od kilku tygodni do 3 lat) oraz troje starszych dzieci (w wieku od 3 do 6 lat). Mezzenzana mieszkała u rodzin, uczestnicząc w życiu domowym i wyprawach w poszukiwaniu żywności oraz obserwując zabawę dzieci i opowiadanie historii. Niektóre czynności były nagrywane w celu późniejszej analizy. „Najpierw przyjrzałam się, jak dzieci postrzegają inne byty, następnie zbadałam, jak okazują empatię wobec nich w życiu codziennym i jak wpływają na to praktyki edukacyjne”, wyjaśnia Mezzenzana. Przykładem tego, jak Runa rozpoznają sprawczość u innych istot i bytów jest sposób, w jaki odbierają komunikację między dżdżownicami, zauważając zbiorowe dźwięki, które zwierzęta wydają, gdy znajdą się w niebezpieczeństwie. „Oceniając zachowania innych istot, zachodni badacze zazwyczaj szukają dowodów ich celowości, natomiast dla ludu Runa ten zbiorowy dźwięk jest wystarczającym dowodem komunikacji”, dodaje Mezzenzana. „Co ciekawe, to przypisanie sprawczości innym istotom nie przekłada się automatycznie na większą empatię, która wydaje się opierać na długotrwałej znajomości i zażyłości z takimi bytami”.
Implikacje dla edukacji
Jedną z implikacji, jakie niosą ze sobą badania ChildEmp, jest to, że nasz stosunek do środowiska naturalnego może być kształtowany przy pomocy edukacji. Ma to znaczenie dla europejskich inicjatyw mających na celu uczenie dzieci, zwłaszcza w środowisku miejskim, „ponownego połączenia” się z naturą i stania się lepszymi strażnikami środowiska. „Moje badanie uwidacznia jednak, że natura nie jest po prostu neutralnym obiektem. Z racji tego, że doświadczenie dzieci w tym zakresie jest zapośredniczone przez specyficzne ramy kulturowe, bezpośrednia styczność ze środowiskiem nie gwarantuje, że będą o nie lepiej dbały”, zauważa badaczka. Mezzenzana zajmuje się obecnie projektowaniem programów edukacyjnych, a także pracuje nad międzykulturowym badaniem dotyczącym tego, jak dzieci w różnych środowiskach rozwijają empatię wobec bytów innych niż ludzkie. „Dzieci z kultury zachodniej często wykazują empatię wobec zwierząt, , których być może nigdy nie widziały w prawdziwym życiu, w tym między innymi lwów. Dzieci z ludu Runa wykazują więcej empatii w stosunku do zwierząt, z którymi mają faktyczny kontakt. To rodzi pytania o wpływ książek, internetu i telewizji”, mówi Mezzenzana.
Słowa kluczowe
ChildEmp, empatia, dzieciństwo, socjalizacja, Runa, Amazonia, Ekwador, przyroda, antropologia, psychologia, obserwacja uczestnicząca