Bliskie spotkanie z autorami Biblii
Rękopisy z Qumran to zbiór żydowskich tekstów religijnych datowanych na okres od III wieku p.n.e. do II wieku n.e. które odkryto w latach 40. i 50. XX wieku w grotach Kumran – jaskiniach położonych w pobliżu Morza Martwego. Rękopisy zawierają najstarsze spisane teksty z Biblii hebrajskiej z okresu przed powstaniem chrześcijaństwa i w trakcie jego narodzin. Finansowany przez UE interdyscyplinarny projekt HandsandBible zrzesza naukowców specjalizujących się w naukach ścisłych i humanistycznych, którym przyświeca jeden cel: poznać autorów rękopisów. „Chcemy zrozumieć, kto napisał Biblię i jak to zrobił”, wyjaśnia Mladen Popović, koordynator projektu. „Chcemy symbolicznie uścisnąć dłoń tym antycznym skrybom”.
Próbki pisma odręcznego
Żeby odpowiedzieć na te pytania z nowej perspektywy, jak dotąd niewykorzystywanej w podobnych badaniach, Popović postanowił skupić się na badaniu samych rękopisów, a dokładniej pisma odręcznego, jakim zostały napisane. Izraelski Urząd ds. Zabytków przekazał naukowcom z projektu HandsandBible nowe wielospektralne obrazy zwojów, które Popović i jego zespół wykorzystali do analizy paleograficznej pisma odręcznego, przeprowadzonej z pomocą specjalnie stworzonego oprogramowania bazującego na sztucznej inteligencji, opracowanego na Uniwersytecie Groningen. „Dzięki obrazom w wysokiej rozdzielczości specjalny algorytm może dokonywać różnych pomiarów i na bazie pociągnięć tuszu, które powstały dzięki ruchom mięśni antycznych skrybów, analizować charakter pisma poszczególnych autorów”, tłumaczy Popović. Popović przyznaje, że nigdy nie poznamy imion skrybów, ale dzięki zastosowaniu tej metody można pogrupować rękopisy według ich autorów.
Cechy charakterystyczne
Zespół projektu może pochwalić się odkryciem przełomowych informacji na temat rękopisów: jeden z nich, znany jako Zwój Księgi Izajasza, prawdopodobnie miał dwóch autorów. Porównując strukturę poszczególnych znaków, np. 5 011 wystąpień litery alef (א), algorytm wskazał na bardzo subtelną, ale spójną zmianę charakteru pisma od połowy zwoju. Jest to nie tylko dowodem na to, że skrybowie współpracowali ze sobą podczas przepisywania biblijnych zwojów, ale także na to, że byli wybitnymi specjalistami, którzy umieli perfekcyjnie kopiować charakter pisma innych skrybów. Artykuł opisujący rezultaty tych prac został zatwierdzony do publikacji i jest dostępny jako wstępna publikacja na stronie arXiv. Algorytm bazujący na sztucznej inteligencji był także w stanie zmapować zmiany na przestrzeni czasu, dzięki czemu naukowcy mogli uszeregować niektóre dokumenty w porządku chronologicznym. „Było to bardzo trudne, ale jednocześnie ekscytujące, ponieważ chcieliśmy zobaczyć, czy nam się uda”, dodaje Popović. „Teraz widzimy, że tak się stało”. Co ciekawe, Izraelski Urząd ds. Zabytków zdecydował się na rzadki krok i przekazał naukowcom autentyczne fragmenty zwojów do celów ich datowania metodą węglową. Wprawdzie rękopisy zbadano w ten sposób w latach 90. XX wieku, ale od tamtej pory technologia poszła do przodu, zwłaszcza w zakresie oczyszczania próbek. To zadanie okazało się niezwykle trudne, jak mówi Popović, ponieważ w latach 50. ubiegłego wieku na zwoje nałożono olej rycynowy, co miało zwiększyć ich czytelność. Laboratoria w Danii, Włoszech i Holandii przeprowadziły żmudny proces oczyszczania próbek, żeby usunąć to zanieczyszczenie przed rozpoczęciem datowania. Zespół nadal czeka na wyniki. Popović ma nadzieję, że w przyszłości naukowcom uda się wskazać, gdzie mieszkali poszczególni skrybowie: „Jest to trochę szalone, a ludzie mówią, że nigdy się nie dowiemy, ale uważam, że przy odpowiedniej determinacji można wczytać się w nowe dane i odkryć sekrety historii, o jakich się nawet nie śniło”.
Słowa kluczowe
HandsandBible, Biblia, Morze Martwe, rękopisy, zwoje, judaizm, chrześcijaństwo, skryba, pismo odręczne, sztuczna inteligencja, SI