Tworzenie historii: kreowanie wspólnej tożsamości kulturowej w Europie
Znak Dziedzictwa Europejskiego to zapoczątkowany w 2006 roku program, w ramach którego poszczególne budynki, dokumenty, zabytki i wydarzenia uznawane są za kamienie milowe w tworzeniu współczesnej Europy. To jeden z wielu programów, których celem jest promowanie tożsamości europejskiej poprzez wspólne dziedzictwo kulturowe, w przeciwieństwie do idei tożsamości narodowej. Celem projektu www.jyu.fi/euroherit (EUROHERIT) była krytyczna analiza tych programów poprzez badanie czynników politycznych i społecznych, które kształtują pojęcie tożsamości europejskiej. „Inicjatywy te regulują i tworzą samą ideę wspólnego lub współdzielonego europejskiego dziedzictwa kulturowego”, mówi koordynatorka projektu Tuuli Lähdesmäki. „Są to instytucje, które nie tylko starają się promować istniejące dziedzictwo kulturowe, ale jednocześnie określają, co może ono oznaczać”.
Historia kolonialna
Jak mówi Lähdesmäki, narracja dotycząca tego dziedzictwa wywodzi się z dyskursu na temat wartości UE, takich jak te wyrażone w Traktacie Lizbońskim: równość, tolerancja, prawa człowieka i inne. Wiąże je z fizycznymi miejscami i środowiskami, które demonstrują te wartości. „W tym, jak dyskurs na temat dziedzictwa kulturowego promuje ideę UE jako reprezentanta tych różnych wartości w sposób, któremu może być trudno się sprzeciwić , istnieją pewne interesujące aspekty”, dodaje Lähdesmäki. „Jeśli ktoś sprzeciwia się narracji o dziedzictwie, to w pewnym sensie znaczy, że jest przeciwko tym podstawowym wartościom – demokracji, pokojowi i innym. W tym dyskursie na temat dziedzictwa zawarty jest taki rodzaj implikowanego tonu”. Jak mówi Lähdesmäki, projekt kultywowania wspólnej tożsamości europejskiej oznaczał również wyartykułowanie tego, co nie jest europejskie – tworzenie „innego”. „Obiekty wyróżnione tą nagrodą nie mają na przykład związku z historią mniejszości, czy też kolonializmem i imperializmem, co również jest częścią wspólnej historii Europy”. „W przyszłości powstaną obiekty dziedzictwa, które uznają te elementy historii Europy jako część unijnej narracji na temat europejskiego dziedzictwa kulturowego”. Lähdesmäki, która jest profesorem nadzwyczajnym na Uniwersytecie w Jyväskylä w Finlandii, twierdzi, że projekt EUROHERIT podkreśla, iż żaden pojedynczy podmiot nie może rościć sobie prawa do definiowania tożsamości kulturowej i wspólnej historii Europy. „To nadal trwający proces, w ramach którego ciągle pojawiają się nowe perspektywy i reinterpretacje przeszłości. Brak jest apolitycznej dyskusji o dziedzictwie kulturowym. Zadaniem każdego jest w niej uczestniczyć”, wyjaśnia Lähdesmäki. „UE umożliwia oczywiście realizację różnych projektów dotyczących dziedzictwa kulturowego, odgrywa więc ona w tej kwestii ważną rolę. Ale wszystkie projekty w zakresie ochrony muszą brać pod uwagę to, czego chronią i co zachowują dla przyszłych pokoleń”.
Konkurencyjne narracje
Projekt wsparła Europejska Rada ds. Badań Naukowych. „To finansowanie umożliwia zastosowanie bardziej czasochłonnych metod, takich jak szeroko zakrojone badania etnograficzne. Bez niego ich realizacja byłaby niemożliwa”, zauważa Lähdesmäki. W ramach tego projektu Lähdesmäki i jej zespół opracowali trzy informatory polityczne. Jeden z nich, skierowany do fińskich decydentów w dziedzinie kultury, zachęcał do udziału w programie Znaku Dziedzictwa Europejskiego, z pozytywnym skutkiem. W dwóch pozostałych, skierowanych do urzędników UE, przedstawiono sugestie dotyczące sposobów usprawnienia procesu wyboru obiektów, które mają zostać objęte Znakiem Dziedzictwa Europejskiego. „Nie ma jednej narracji ani jednej historii przeszłości Europy. Istnieją konkurencyjne i sprzeczne narracje”, podsumowuje Lähdesmäki. „Dyskusja o przeszłości Europy nadal się toczy. Musimy ustalić, jakie wydarzenia z przeszłości chcemy pamiętać i współdzielić jako nasze dziedzictwo kulturowe, a także uwzględnić elastyczność, różnorodność i autorefleksję w tym, jak definiujemy nasze dziedzictwo kulturowe oraz jak opowiadamy o dziejach Europy i jej historii”.
Słowa kluczowe
EUROHERIT, dziedzictwo, polityczny, pomnik, tożsamość europejska, równość, tolerancja, prawa człowieka
