Analiza różnych języków pozwala zrozumieć, w jaki sposób dzieci uczą się mówić
Dzieci są w stanie nauczyć się dowolnego języka w odpowiednich warunkach, ale mimo dużego zainteresowania tą kwestią naukowcom nie udało się jeszcze znaleźć odpowiedzi na pytanie, dlaczego tak jest. W przypadku języków, którymi posługują się mieszkańcy zachodnich, uprzemysłowionych, bogatych i rozwiniętych krajów, temat ten został gruntownie przebadany, ale jak dotąd nie powstał uniwersalny model procesów poznawczych zachodzących we wszystkich możliwych językach i środowiskach. „Nie mamy pełnego obrazu sytuacji”, mówi Sabine Stoll, kierowniczka Katedry Badań nad Językiem, Akwizycją i Zróżnicowaniem (ang. Language, ACQuisition, DIVersity – ACQDIV) na Uniwersytecie w Zurychu. „Musimy zrozumieć podstawowe wzorce językowe i mechanizmy rozwoju mowy, które będą wspólne dla wszystkich języków, a nie dla jednego konkretnego języka. Poza tym nie udało nam się jeszcze określić, które środowiska należałoby zbadać, żeby móc sformułować uniwersalne wnioski na temat przyswajania języków”. Aby wypełnić te luki w wiedzy, w ramach projektu ACQDIV (Acquisition processes in maximally diverse languages: Min(d)ing the ambient language) Stoll postawiła na podejście porównawcze. Ponieważ przeanalizowanie 7 000 języków nie było realnie możliwe, Stoll ze swoim zespołem starannie wytypowała trzynaście języków reprezentujących szeroki zakres zróżnicowania językowego. „Wiedzieliśmy, że jeśli odkryjemy te same mechanizmy i warunki sprzyjające nauce języka wśród języków z badanej grupy, będziemy mogli założyć, że są one dobrymi kandydatami do tego, by uznać je za uniwersalne, globalne mechanizmy i wzorce nauki języka”, wyjaśnia Stoll. Najważniejszym i być może najbardziej zaskakującym wnioskiem badaczy było odkrycie, że „znacznie różniące się od siebie języki wykazują bardzo podobne wzorce w zakresie dystrybucji cech gramatycznych”. Innymi słowy, gdy dzieci próbują zrozumieć, co się do nich mówi, zawsze stosują te same metody, np. konsekwentnie wykorzystują dobrze poznane mechanizmy, takie jak uczenie się interakcyjne i statystyczne, żeby przyswoić gramatykę i słownictwo. „Na przykład podczas rozmowy na określony temat dzieci będą w kółko powtarzać to samo słowo przez krótki okres czasu. To pomaga im odróżnić dane słowo w strumieniu mowy, przypisać mu konkretne znaczenie i poznać różne konstrukcje zdaniowe, w jakich można tego słowa użyć”, dodaje Stoll. Taki sam mechanizm odpowiada za rozpoznawanie powtarzalnych wzorców dla konkretnych słów wypowiadanych podczas rozmowy, które w literaturze przedmiotu zwane są „ramami zdaniowymi”. W tych ramach dwa elementy zdaniowe otaczające dane słowo pozwalają dziecku z powodzeniem przewidywać jego cechy gramatyczne. W ten sposób dzieci poznają kategorie gramatyczne różnych części mowy, takie jak rzeczowniki i czasowniki. Stoll odkryła, że jest to uniwersalny wzorzec, wspólny dla wszystkich języków analizowanych w ramach projektu ACQDIV.
Bogata baza danych
Co ciekawe, języki wytypowane do projektu ACQDIV nie należą wyłącznie do grupy tych najpopularniejszych. Wiele z nich to tzw. „małe” języki, a niektóre nie zostały dobrze poznane lub są zagrożone wymarciem. Dzięki temu rezultaty projektu stają się jeszcze bardziej wartościowe, ponieważ te języki bardzo często posiadają cechy, które podważają powszechnie przyjęte założenia dotyczące tego, czego dana osoba może lub nie może się nauczyć. Stoll ma nadzieję, że jej podejście badawcze stanie się normą i naukowcy odejdą w końcu od badań opartych na generalizowaniu na podstawie grupy tendencyjnie dobranych języków. Jak sama mówi o dotychczas stosowanych metodach: „To tak jakby wysnuwać wnioski na temat poruszania się wszystkich ssaków na podstawie badań nad kangurami”. Realizacja projektu ACQDIV zakończyła się w sierpniu 2019 roku, ale Stoll nadal prowadzi badania. Do stworzonej w ramach projektu bazy danych ciągle dodawane są nowe języki, a przedmiotem analiz jest teraz lepsze zrozumienie procesów pozwalających dzieciom budować swój system językowy w oparciu o wzorce odkryte podczas projektu ACQDIV. Dzięki projektowi powstało także Narodowe Centrum Kompetencji w Obszarze Badań nad Ewolucją Języków (NCCR Evolving Language) finansowane przez szwajcarski rząd.
Słowa kluczowe
ACQDIV, język, akwizycja, dzieci, Uniwersytet w Zurychu, zróżnicowanie językowe, gramatyka
