Czas wykorzystać historię militarną, by ograniczyć wpływy nowych nacjonalistów
Nacjonaliści ponownie zyskują poparcie dzięki narracji „oni” kontra „my” dotyczącej przeszłych wojen. Ma ona posłużyć ich obecnym celom politycznym. W ramach unijnego projektu UNREST (Unsettling Remembering and Social Cohesion in Transnational Europe) przeanalizowano muzea wojny oraz miejsca ekshumacji ofiar wojny, by zbadać historyczne metody, które można przeciwstawić nacjonalistycznej narracji. „Powinno być możliwe zachęcanie twórców muzeów do przyjęcia form dialogu historycznego, które lepiej sprawdzą się, jeśli chodzi o angażowanie lokalnych nacjonalizmów we współczesnej Europie”, pisze Stefan Berger, koordynator projektu UNREST, w pracy zatytułowanej „Is the Memory of War in Contemporary Europe Enhancing Historical Dialogue?” [Czy pamięć o wojnie we współczesnej Europie wzmacnia dialog historyczny?]. Praca ta, jedna z około tuzina napisanych w ramach projektu, ma zostać opublikowana przez wydawnictwo Routledge w serii „Studies in Genocide and Crimes Against Humanity” (Badania nad ludobójstwem i zbrodniami przeciwko ludzkości). Uczeni ustalili, że muzea wojny, które zbadano w ramach projektu, przyjmują głownie nadmiernie uproszczone podejście „dobrzy” kontra „źli”. Najgorsze z nich traktują lokalny naród jako kogoś lepszego, „historycznych panów”, którzy pokonali wrogów w przeszłości. Takie antagonistyczne podejście jest powielane przez nacjonalistów. Jednak większość stosuje podejście kosmopolityczne, które – mimo że lepsze – niespecjalnie przysłużyło się społeczeństwu. „Zamiast zrozumienia przeszłej przemocy i promowania autorefleksji w odniesieniu do przyczyn leżących u jej podstaw, kosmopolityzm potępia przeszłą przemoc, odnosząc się do abstrakcyjnych wartości uniwersalnych”, twierdzi Berger. Zrozumiała koncentracja na ofiarach wojny często nie uwzględnia perspektywy sprawcy, licznych, trudnych do sklasyfikowania świadków oraz faktu, że ofiary mogą stać się sprawcami i vice versa. Droga do Brexitu Imperial War Museum w Londynie stosuje zdaniem badaczy podejście antagonistyczne. Zaprezentowano w nim wystawy przedstawiające dzielnych brytyjskich żołnierzy z I wojny światowej, dla których kontrast stanowią głównie statystyki prezentujące żołnierzy innych nacji biorących udział w konflikcie. „Widzimy, że obóz Brexitu silnie promuje podejście antagonistyczne, wprowadzając rozróżnienie na »dobrych« nas, Brytyjczyków, i moralnie »złych« ich, Niemców, w postaci UE”, stwierdza Berger. Typowym muzeum stosującym podejście kosmopolityczne jest Dom Historii Europejskiej, który otwarto w Brukseli w 2017. Muzeum to stosuje nadmierne uproszczenia, prezentując tym samym ugrzecznioną wersję przeszłości. „Muzeum to zachęca do dialogu z przeszłością, który zestawia gwałtowną historię wojny i ludobójstwa z obietnicą europejskiego pokoju, stabilności i nowoczesności”, opisuje Berger. „Unika bezpośredniego przedstawiania konfliktów pomiędzy różnymi europejskimi państwami narodowymi, które nadal mówią nam coś o konfliktach we współczesnej Europie”. Badacze opracowali koncepcję lepszego trzeciego sposobu – podejście agonistyczne, oparte na dziełach filozofki Chantal Mouffe. Znajdują jego przykłady w muzeach. Zorganizowali również wystawę o prowokacyjnym tytule „War Makes Sense” (Wojna ma sens) w Essen w Niemczech. Co więcej napisali sztukę zatytułowaną „Donde el Bosque se Espesa”, której premiera miała miejsce w Hiszpanii, a której celem było przetestowanie agonistycznej historii z odbiorcami. Dostrzegają to także w ekshumacji ofiar dyktatury sił generała Francisco Franco w hiszpańskiej wojnie domowej. „Ekshumacje stanowią wyzwanie dla hegemonicznej narracji pamięciowej opracowanej w trakcie dochodzenia do demokracji w Hiszpanii. Narracja ta podkreśla istnienie sprawców i ofiar po obu stronach konfliktu i nie porusza tematu ofiar lewicowych, nadal pochowanych w bezimiennych grobach”, wyjaśnia Berger.
Słowa kluczowe
UNREST, nacjonaliści, antagonistyczny, kosmopolityczny, agonistyczny, Imperial War Museum, Brexit, hiszpańska wojna domowa, Dom Historii Europejskiej
