Europa musi zacząć przystosowywać się do zmian klimatu
Europa musi podjąć pilne działania w celu przystosowania się do skutków zmian klimatu - tak brzmi wniosek raportu pod tytułem "Impacts of Europe�s changing climate", opublikowanego wspólnie przez Wspólnotowe Centrum Badawcze (JRC) Komisji Europejskiej, Europejską Agencję Ochrony Środowiska (EEA) i Światową Organizację Zdrowia WHO). Raport zaleca daleko idące środki dostosowawcze i zaradcze w dziedzinach gospodarki, zdrowia i środowiska. Wskazuje także na słabe punkty we wszystkich regionach Europy i wzywa decydentów do opracowania konkretnych planów dostosowawczych. "W miarę nasilania się skutków zmian klimatu rosnąć będą koszty dostosowania, natomiast opcji działania może być coraz mniej" - stwierdzają autorzy raportu. Brak zupełnej pewności naukowej - zastrzega raport - "nie powinien być powodem do opóźniania działań w sytuacji, gdy występuje ryzyko poważnych lub nieodwracalnych szkód w dziedzinie zdrowia publicznego lub środowiska". Raport przedstawia prognozy zmian w środowisku fizycznym w różnych obszarach Europy. Ukazuje przewidywany stały wzrost dotkliwości klęsk żywiołowych takich jak powodzie czy fale upałów, a najbardziej wyraźne zmiany prognozuje na drugą połowę stulecia. Z powodu wzrostu temperatur poziom ozonu troposferycznego (przygruntowego) nie maleje w tempie tak szybkim jak przewidywano. Polityka ukierunkowana na ograniczenie zanieczyszczeń powietrza, niezależnie od jej powodzenia, musi być dostosowana do zmian klimatu. W związku z coraz wyższymi temperaturami i coraz częstszymi falami upałów w niektórych regionach rośnie zapotrzebowanie rolnictwa na wodę, czego rezultatem będzie konkurencja z innymi sektorami. Oprócz tego przewiduje się, że wraz ze wzrostem temperatur i ekstremalnymi opadami atmosferycznymi rosnąć będzie wielkość emisji dwutlenku węgla (CO2) uwalnianego z gleby. W całej Europie ucierpiała już kondycja i różnorodność lasów. Zmieniający się klimat służy pewnym gatunkom, zagrażając innym, a susza i ciepłe zimy sprzyjają plagom szkodników. Przewiduje się, że w przyszłości częstsze będą pożary, a sezon pożarowy ulegnie wydłużeniu. W wyniku zmian klimatu dojdzie do zmniejszenia potrzeb grzewczych w krajach Europy Północnej, natomiast w Europie Południowej wzrosną potrzeby w zakresie klimatyzacji. Bardziej ekstremalny charakter przepływów wody zagrozi bezpieczeństwu zapór, a dotkliwe susze letnie ograniczą dostępność odpowiedniej wody chłodzącej dla elektrowni cieplnych. Jeżeli chodzi o zmiany w środowisku fizycznym, raport ostrzega przed groźbą "błędnego dostosowania" w rodzaju produkcji sztucznego śniegu, transferu wody, obróbki powietrza czy odsalania. Raport podkreśla potrzebę jasnego określenia i unikania przypadków takiego błędnego dostosowania, ponieważ jego następstwem mogą być dodatkowe emisje gazów cieplarnianych, które zniweczą wszelkie wysiłki podejmowane w celu ograniczenia emisji. Zmiany w środowisku fizycznym spowodowane zmianami klimatu są dobrze udokumentowane, natomiast mniej obszerny jest zbiór danych na temat konkretnych środków dostosowawczych służących zarówno społeczeństwu, jak i fizycznemu otoczeniu. Autorzy raportu zauważają, że zasadnicze znaczenie ma zwiększenie ilości danych o kosztach dostosowania, podkreślając przy tym wagę "włączenia europejskiego społeczeństwa, przedsiębiorstw oraz sektora publicznego w proces opracowania skoordynowanych i kompleksowych strategii dostosowawczych". Do takich strategii dostosowawczych należą plany działania w zakresie zdrowia/upałów, szczepienia, planowanie systemu zdrowotnego, planowanie ryzyka powodziowego, zarządzanie suszą i niedoborami wody, ochrona przybrzeżna i przeciwpowodziowa, dywersyfikacja ekonomiczna, wzmocnienie środowiska zabudowanego (np. drogi, mosty, linie elektroenergetyczne), gospodarowanie gruntami i zazielenianie miast. Przewiduje się także znaczący wpływ zmian klimatu na zdrowie publiczne. Poważne skutki wiążą się już z samymi tylko podtopieniami obszarów nadmorskich i związanymi z nimi uszkodzeniami infrastruktury. W raporcie można przeczytać, że "większość środków dostosowawczych sprawia wrażenie środków niskokosztowych (np. dostarczanie informacji), natomiast potencjalnie bardzo kosztowne są działania takie jak masowe programy szczepień oraz inne programy profilaktyki chorób przenoszonych przez wektory". Najboleśniej zmiany klimatu mają dotknąć gospodarkę krajów Europy Południowo-Wschodniej i regionu śródziemnomorskiego, w szczególności w zakresie "zapotrzebowania na energię, wydajności rolnictwa, dostępności wody, skutków zdrowotnych, turystyki letniej i ekosystemów". Raport ostrzega, że branża turystyczna ma w perspektywie poniesienie znaczących nakładów na dostosowanie, a "zasadnicze znaczenie dla ograniczenia strat ekonomicznych będą miały działania dostosowawcze w formie dywersyfikacji ekonomicznej". Autorzy opracowania wyjaśniają, że sektor finansowy jest w stanie zwiększyć odporność Europy na zmiany klimatu na szereg różnych sposobów. Firmy ubezpieczeniowe mogą zwiększyć świadomość ryzyka i poprzez polisy ubezpieczeniowe dostarczać bodźców do jego ograniczania, natomiast sektor finansów jako całość w olbrzymim stopniu oddziałuje na decyzje biznesowe poprzez politykę inwestycji i zarządzania aktywami. Raport uznaje wartość dostosowawczą publiczno-prywatnych programów ubezpieczeń, jakie wprowadzono na przykład w Belgii i proponuje się w Holandii, stanowiących odpowiedź na potrzebę zabezpieczenia grup ludności narażonych w związku ze zmianami klimatu na większe szkody. Jak jednak zaznacza, "prognozy klimatyczne w całej Europie pokazują, że nie ma jednego, uniwersalnego rozwiązania". Luki w danych o zmianach klimatu wymagają, według raportu, "trwałego, zintegrowanego systemu monitorowania i obserwacji w Europie", oraz upublicznienia europejskiego mechanizmu wymiany informacji o skutkach zmian klimatu, zagrożeniu i dostosowaniu. "System taki może ponadto stanowić źródło ważnych informacji z Europy dla międzynarodowych organizacji takich jak UNFCCC (Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu)" - można przeczytać w raporcie. - Jasne jest teraz to, że dostosowanie się do zmian klimatu będzie coraz bardziej potrzebne - mówi prof. Leen Hordijk, dyrektor Instytutu Środowiska i Zrównoważonego Rozwoju JRC. - Potrzebujemy jednak także lepszej wiedzy na temat wpływu działań dostosowawczych na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo ogółem. W wydanym przez JRC komunikacie prasowym można przeczytać, że "dla zmierzenia się z problemem zmian klimatu wymagana jest współpraca między głównymi instytucjami. Można utrzymywać, że problem ma w istocie charakter bardziej instytucjonalny niż naukowy, techniczny czy polityczny".
