UE finansuje badanie historii spożycia mleka w Europie
W ramach koordynowanego przez szwedzki Uniwersytet w Uppsali projektu naukowego badane będzie pochodzenie i znaczenie tolerancji laktozy w Europie. Finansowany przez UE projekt LECHE (Lactase persistence and the early cultural history of Europe) jest siecią kształcenia, w której uczestniczy 13 europejskich uczelni. W okresie czterech lat projekt otrzyma 3,3 mln EUR wsparcia ze środków Siódmego programu ramowego (7PR). Blisko 85% dorosłych mieszkańców Europy Północnej nie ma problemów z przyswajaniem laktozy - cukru obecnego w mleku i innych produktach nabiałowych, natomiast w innych częściach świata zdolność do trawienia mleka znacznie spada po okresie niemowlęcym. Istotnie, im dalej na południe od krajów skandynawskich, tym mniejsza tolerancja laktozy u dorosłych. Wydzielanie laktazy (enzymu rozkładającego laktozę) w organizmie dorosłych Europejczyków jest cechą genetyczną, która prawdopodobnie wykształciła się pod koniec epoki kamienia. Około roku 7.000 p.n.e. ludność Europy zajmowała się rolnictwem, hodowlą udomowionych zwierząt takich jak bydło oraz - co istotne - korzystała z naczyń ceramicznych. Ślady dowodzące regularnego spożywania mleka stwierdzono na pozostałościach garnków znalezionych w regionie na północny-wschód od Morza Czarnego. Przyjmuje się, że stamtąd zdolność tolerowania laktozy (dominująca cecha genetyczna) rozprzestrzeniła się na cały kontynent. Spożycie mleka znacząco zwiększa ilość kalorii, jaką można uzyskać ze zwierzęcia w porównaniu ze spożyciem samego tylko mięsa. Oznacza to, że zdolność tolerowania laktozy byłaby istotnym czynnikiem powodzenia przejścia od etapu łowiectwa i zbieractwa do rolnictwa. Według koordynatora projektu LECHE dr. Andersa Götherströma utrzymanie się zdolności do wydzielania laktazy miało fundamentalne znaczenie dla rozwoju kultury agrarnej w Europie. Dr Götherström wyjaśnia, że "w ciągu ewolucji i historii mutacje mogą podlegać selekcji negatywnej lub pozytywnej. Jednak w przypadku żadnej chyba mutacji w ciągu minionych 10 tys. lat selekcja nie była równie pozytywna jak w przypadku tej, która wytworzyła tolerancję laktozy". Przyjmuje się, że mutacja umożliwiająca trawienie laktozy przez dorosłych pojawiała się oddzielnie w różnych częściach świata. Istnieją jednak inne teorie, a dużo jeszcze pozostaje do ustalenia. W projekcie LECHE uczestniczą zespoły naukowców legitymujących się wiedzą z dziedziny genetyki, chemii organicznej i archeologii, 13 doktorantów i dwóch naukowców na stażach podoktorskich - łącznie 24 osoby. W badaniach dotyczących historii spożycia mleka i chowu zwierząt w Europie będą posługiwać się zaawansowanymi analizami chemicznymi kości i wyrobów garncarskich oraz tradycyjnymi technikami archeologicznymi. W oparciu o współczesne i historyczne DNA bydła i ludzi naukowcy ustalą, kiedy i gdzie rozpoczęła się pozytywna selekcja genu wydzielania laktazy. Wiedza z dziedziny chemii organicznej wykorzystana zostanie do analizowania pozostałości wyrobów garncarskich (typowanie lipidów, kwasów tłuszczowych i innych związków organicznych) pod kątem ustalenia momentu i lokalizacji, w których zaczęto przechowywać i korzystać z produktów mlecznych. Naukowcy sprawdzą obecne w pozostałościach kości stabilne izotopy wapnia, co pozwoli stwierdzić, czy człowiek, do którego należą szczątki spożywał produkty mleczne, oraz izotopy azotu, wskazujące, czy człowiek ten był karmiony piersią. Rezultaty badań zespołu LECHE zostaną zamieszczone w dużej centralnej bazie danych. Przy pomocy modeli matematycznych ustalony zostanie przepływ i selekcja genów wśród ludności neolitycznej, a uzyskane wyniki zostaną porównane z aktualnym rozkładem tolerancji laktozy u dorosłych oraz z dowodami spożycia mleka pochodzącymi z wykopalisk. Studenci będą prowadzić własne badania indywidualne, które stanowić będą element całościowej pracy zespołowej. Będą uczestniczyć w warsztatach i letnich szkołach poświęconych aspektom merytorycznym, dotyczącym metodologii naukowej (sekwencjonowanie, obsługa danych) oraz ogólnej problematyce prezentacji, pisania pracy naukowej i planowania kariery. Uczestnicy badania reprezentują uczelnie ze Szwecji, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Holandii, Niemiec, Francji i Danii.