Rosyjskie i zachodnioeuropejskie narracje z ukraińskiej perspektywy
Badania te nie tylko przysłużą się środowisku naukowemu, ale mają też znaczenie dla decydentów. Mogą pomóc w zrozumieniu, do jakiego stopnia każdy z obozów jest zdolny do wpływania na opinię publiczną; pozwalają lepiej zrozumieć, w jaki sposób państwa faktycznie wywierają wpływ za pomocą mediów; ponadto dostarczają wiedzy, która może pomóc różnym podmiotom w skuteczniejszym nawiązywaniu relacji i komunikowaniu się z Ukrainą i jej obywatelami. „Obecnie wiele mówi się na temat »siły« propagandy lub dezinformacji, ale naszym zadaniem jest uważnie szukać najmniejszych tego efektów i sformułować cenne wnioski. Tylko w taki sposób jesteśmy w stanie skutecznie wyznaczać kierunki interwencji politycznych”, mówi Ben O’Loughlin, profesor stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Londyńskim i koordynator projektu STRATNARRA. Badacze skupili się w szczególności na regionie Odessy ze względu na jego gospodarcze i strategiczne znaczenie, jak również z uwagi na bardzo silną polaryzację poglądów na temat Rosji i Zachodu charakterystyczną dla tego regionu. W ramach projektu prof. O’Loughlin oraz dr Joanna Szostek z Uniwersytetu w Glasgow współpracowali z doświadczoną ukraińską firmą badawczą TNS-Ukraine, wspólnie z którą przeprowadzili szczegółowe badania jakościowe na próbie celowej złożonej z mieszkańców Odessy. Na kolejnym etapie wykorzystali dostępne zbiory danych reprezentatywne dla całej populacji Ukrainy. W ten sposób uzyskali szereg ważnych wyników, które między innymi wskazują na fakt, że Ukraińcy dokonują wyboru ulubionych źródeł informacji w oparciu nie o jakość dziennikarstwa, ale o wygodę. To z kolei sugeruje, że w tym przypadku korzystne efekty przyniosłoby większe wsparcie dla edukacji w zakresie umiejętności korzystania z mediów, a projekty mające na celu zwiększenie liczby osób wybierających dobrej jakości dziennikarstwo powinny w większym stopniu skupiać się na dostępności oraz planowaniu. Kolejnym kluczowym odkryciem był fakt, że niewielu respondentów popierających narrację forsowaną przez Rosję uległo efektowi tzw. „komory echa” (ang. echo chamber, czyli sytuacji, w której dana osoba ma styczność tylko z opiniami, które są zgodne z jej własnymi poglądami). Zazwyczaj czerpią oni informacje z zarówno prorosyjskich, jak i prokijowskich źródeł, ale tak naprawdę nie ufają żadnemu z nich. Wyniki pokazują też, że badani potrafią interpretować sprzeczne ze sobą punkty widzenia poprzez pryzmat swoich osobistych doświadczeń, priorytetów oraz opinii zaufanych znajomych. „To sugeruje, że narracje są uważane za wiarygodne, jeśli odzwierciedlają doświadczenia i priorytety odbiorców, a ponadto pokazuje, jak ważne jest prowadzenie badań, które poszerzają naszą wiedzę na temat doświadczeń i priorytetów ludności ukraińskiej”, podkreśla prof. O’Loughlin. Zamiast zakładać, że ci ludzie ulegli „praniu mózgu” lub są niczego nieświadomi, dr Szostek uważa, że ważne jest, aby ich wysłuchać i dowiedzieć się, dlaczego czują się wyobcowani z powodu narracji wspieranych przez elity polityczne lub dziennikarskie. Przykładowo, niektórzy uczestnicy badania sprzeciwiali się negatywnej retoryce ukraińskiego rządu na temat Rosji, ponieważ w ich mniemaniu było to „przerzucanie winy”. Uczestnicy ci niekoniecznie kwestionowali narrację ukraińskiego rządu pod względem prawdziwości faktów, ale raczej mieli poczucie, że rząd skupia się na niewłaściwych problemach. „Przypuszczalnie wyniki te można by odnieść także do innych sytuacji – na przykład zwolennicy brexitu mogą nie zwracać uwagi na ekonomiczne ostrzeżenia dotyczące wyjścia Wielkiej Brytanii z UE, ponieważ dla nich wzrost gospodarczy jest mniej ważny niż kwestie takie jak suwerenność czy stabilność społeczności”, wyjaśnia dr Szostek. W trakcie badań uzyskano duże ilości danych. Dr Szostek zajmie się ich dalszą analizą i przygotowaniem do publikacji. Następnie planuje zbadać, czy edukacja obywatelska i medialna może pomóc w zasypywaniu podziałów i zmniejszaniu napięć pomiędzy zwolennikami różnych narracji na Ukrainie. Jednocześnie prof. O’Loughlin już rozpoczął pracę nad nowym projektem finansowanym w ramach działań „Jean Monnet”, którego przedmiotem jest porównanie narracji UE/Rosji z perspektywy młodych elit Ukrainy, Estonii, Litwy i Łotwy.
Słowa kluczowe
STRATNARRA, Ukraina, Rosja, wpływ, narracje, kierunek polityczny, badanie, dezinformacja, polaryzacja, region Odessy
