Pionierskie wydanie „Historii Akademii” Filodemosa ujawnia 20 % więcej treści
„Historia Akademii”, napisana przez filozofa epikurejskiego Filodemosa, została spisana na dwóch zwojach papirusowych, które odkryto w starożytnym rzymskim mieście Herkulanum w latach 50. XVIII wieku. Informacje zawarte w zwojach, znanych jako PHerc. 1691/1021 oraz PHerc. 164, rzucają światło na rozwój starożytnej Akademii Platońskiej. Badania pokazały jednak, że ostatnie wydanie tego dzieła można znacznie poprawić. Dostępne obecnie pionierskie techniki odczytywania papirusów oraz potencjał opracowania nowych, ulepszonych metod redakcyjnych doprowadziły do stworzenia przełomowego wydania. Takie wyzwanie podjęto w ramach finansowanego przez UE projektu AcadHist (Philodemus’ History of the Academy: Groundwork for a New Innovative Critical Edition), dzięki czemu powstał tekst, który zaczyna być powszechnie akceptowany przez środowisko akademickie. Zastosowanie nowatorskich metod pozwoliło na odkrycie 20 % więcej treści niż w poprzednich wydaniach. Światło dzienne ujrzały dodatkowe informacje o filozofach z Akademii, które mają ogromną wagę dla historyków zajmujących się filozofią i literaturą antyczną, filologów oraz papirusologów. Pionierskie analizy Nasza wiedza o szkole Platona opiera się głównie na „Historii Akademii” Filodemosa ze względu na niewielką ilość informacji w innych źródłach antycznych. Sprawia to, że dzieło Filodemosa jest unikatowe, ponieważ pomaga nam zrozumieć kluczowe etapy rozwoju Akademii oraz poznać jej najbardziej znanych scholarchów: Platona, Arkezylaosa, Karneadesa, Filona i Antiocha. Wyjaśniając cel projektu AcadHist, dr Kilian Fleischer, stypendysta programu Maria Skłodowska-Curie, mówi: „ostatniemu wydaniu opracowanemu przez Tiziano Dorandiego w 1991 r. należy się szacunek, ale przy pracach nad nim nie można było wykorzystać dostępnej dzisiaj techniki obrazowania multispektralnego papirusu, a ponadto opierano się na nieaktualnych kryteriach redakcyjnych”. Dr Fleischer zrekonstruował oryginalną anatomię zwoju, wymienił kolejność niektórych kolumn oraz wyjaśnił pozycję PHerc. 1691 w odniesieniu do PHerc. 1021. Porównał także swoje własne ręczne transkrypcje z istniejącymi obrazami multispektralnymi oraz najnowszymi obrazami hiperspektralnymi w zakresie bliskiej podczerwieni uzyskanymi podczas prac projektowych. Dzięki temu uzyskał dwie różne transkrypcje: dyplomatyczną, z aparatem papirologicznym, i dosłowną, z aparatem filologicznym. Metody wykorzystane w projekcie AcadHist, czyli systematyczne odczytywanie oryginalnych manuskryptów pod mikroskopem przy jednoczesnym porównywaniu tekstu do starych rysunków papirusów i obrazów hiperspektralnych w zakresie bliskiej podczerwieni oraz zastosowanie innowacyjnego systemu redakcyjnego, pozwoliły na odkrycie zaskakująco dużych ilości nowego tekstu. Jak mówi dr Fleischer, „nie spodziewaliśmy się aż takiej ilości zrekonstruowanego greckiego tekstu – jest to niespotykane w przypadku dzieł zapisanych na papirusie, tym bardziej takich, które były już kilkakrotnie redagowane. Wielkim i ekscytującym odkryciem było odczytanie nowej mowy greckiego oratora Hyperejdesa”. Podczas prac nad projektem AcadHist do wspólnego przeglądu nowego wydania zapraszano uznanych papirusologów, filologów klasycznych i historyków zajmujących się filozofią antyczną. Zespół konsultował wyniki swojej pracy podczas warsztatów, które odbyły się we wrześniu ubiegłego roku, a także opublikował wersję tekstu na stronie projektu. Na tropie zaginionych antycznych tekstów Prowadzone w ramach projektu AcadHist eksperymenty z obrazowaniem hiperspektralnym w zakresie bliskiej podczerwieni, które poprawiły czytelność recto i ponownie uwidoczniły tekst na verso 200 lat po jego pierwszym odkryciu, mogą być wykorzystywane jako zaawansowana technika diagnostyczna do analizy papirusów z Herkulanum. „Prawdopodobnie będzie można ją stosować do odczytywania innych papirusów i średniowiecznych manuskryptów, angażując fizyków, chemików i innych specjalistów w proces rekonstrukcji starożytnych tekstów”, dodaje dr Graziano Ranocchia, nadzorujący projekt. Obecnie, przy wsparciu trzyletniego stypendium Niemieckiej Wspólnoty Badawczej na Uniwersytecie w Würzburgu, dr Fleischer kończy prace nad krytycznym wydaniem dzieła: nowy tekst będzie częścią monografii z wyczerpującym wstępem i szczegółowym komentarzem.
Słowa kluczowe
AcadHist, papirus, manuskrypt, Filodemos, Platon, filozofia, obrazy multispektralne, wierna kopia wzorca, filologia
