Strategiczny program badań dla poprawy wykorzystania gruntów i gleb w Europie
Europejskie badania dotyczące zrównoważonego użytkowania gruntów i gospodarowania glebami obejmują tak różne od siebie dyscypliny, jak planowanie przestrzenne, biologia, rolnictwo, archeologia, hydrogeologia, socjologia czy ekonomia. Aby lepiej wykorzystać wyniki badań, potrzebne jest bardziej zintegrowane podejście oraz koordynacja działań badawczych i innowacji w całej Europie, dzięki czemu możliwe będzie uzupełnienie luk w wiedzy niezbędne dla zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych. W ramach finansowanego przez UE projektu INSPIRATION oceniano, jak poprzez zintegrowane badania naukowe, można by sensownie rozwiązać problem luk w wiedzy o glebach i gruntach, gdyż zmiany w użytkowaniu terenów są jedną z najważniejszych przyczyn zaniku różnorodności biologicznej. Celem zespołu projektowego było sprawdzenie, które badania mogą przynieść wiedzę potrzebną zainteresowanym grupom społecznym, aby gospodarowanie gruntami i glebami stało się osią procesu kreowania zrównoważonej przyszłości. W jaki sposób najlepiej wykorzystać grunty i gleby? „Projekt INSPIRATION opiera się na założeniu, że z wielu ważnych powodów zrozumienie i zarządzanie usługami gruntów i gleb jest kwestią podstawową”, powiedział inicjator projektu Detlef Grimski. Obejmuje to potrzeby społeczne w odniesieniu do żywności, wody pitnej, energii, schronienia i infrastruktury oraz potrzeby chronienia różnorodności biologicznej gleb i przezwyciężenia wyzwań, takich jak zmiana klimatu. Aby osiągnąć przyjęte cele, w ramach projektu INSPIRATION powołano interdyscyplinarny zespół, tworzony przez specjalistów z wszystkich istotnych dziedzin społecznych i politycznych. Zespół badawczy ocenił w szczególności, jakie badania powinny zostać wzięte pod uwagę, angażując w tym celu szerokie grono zainteresowanych stron z ramienia społeczeństwa, aby mogły one przedstawić swój punkt widzenia. Zespół rozpoczął opracowywanie strategicznego programu badawczego (SRA) dotyczącego gleb i gruntów całkowicie od zera, wziąwszy pod uwagę potrzeby badawcze zainteresowanych stron z 17 krajów. „Przyjęliśmy podejście oddolne, angażując ponad 500 ekspertów z Europy. Wykorzystując model koncepcyjny jako punkt odniesienia, zebraliśmy potrzeby badawcze zainteresowanych stron, zweryfikowaliśmy je, a następnie opracowaliśmy sieć na potrzeby procesu wdrażania”, powiedział koordynator projektu, dr Stephan Bartke. Opracowanie modelu koncepcyjnego Model koncepcyjny pomógł zidentyfikować obszary tematyczne, na bazie których uczestnicy projektu INSPIRATION usiłowali zrozumieć cechy charakterystyczne dla różnych krajów. Zespół opracował model umożliwiający traktowanie gruntów i układu gleba-osad-woda jako towarów i naturalnego kapitału, dzięki któremu minimalizowany jest proces zubażania ekosystemów. Projekt musiał stawić czoła wielu wyzwaniom. Dr Bartke wyjaśnia: „Istnieje konflikt interesów dotyczący użytkowania gruntów wśród zainteresowanych stron reprezentujących różne grupy społeczne, takie jak rolnicy, planiści przestrzenni, deweloperzy, przemysł wytwórczy i mieszkańcy”. Zespół stwierdził, że aby taki model mógł funkcjonować, to poza globalnym wpływem decyzji podejmowanych przez ludzi w odniesieniu do wykorzystania gruntów należy także uwzględnić wpływ bieżącego podejmowania decyzji dotyczących zarządzania gruntami, a następnie spróbować go zminimalizować. Podsumowując, naukowcy przedstawili koncepcyjny model czterech obszarów, których należy się trzymać: popyt społeczny, potencjał oferowany przez naturalny kapitał, gospodarowanie gruntami oraz oddziaływania w ujęciu całościowym. Ponadto wyróżniono także piąty klaster scalonych potrzeb dotyczących wiedzy w zakresie kwestii wykraczających poza ustalone granice, np. związanych z monitorowaniem danych lub problemami metodologicznymi, które mają znaczenie dla wszystkich czterech kluczowych obszarów. Weryfikacja potrzeb badawczych zainteresowanych stron Członkowie konsorcjum zidentyfikowali potrzeby badawcze oraz luki w wiedzy posiadanej przez zainteresowane strony z sektora gruntów i gleb, w tym jednostek finansujących, naukowców i decydentów. Przeprowadzili rozmowy z udziałem ponad 370 zainteresowanych stron, a ponad 500 zainteresowanych stron uczestniczyło w krajowych i międzynarodowych warsztatach mających na celu weryfikację potrzeb badawczych dla każdego z 17 krajów i całej Europy. Partnerzy projektu INSPIRATION poświęcili następnie kolejną jego fazę na sprawdzenie i rozwinięcie ponadpaństwowego, interdyscyplinarnego strategicznego programu badawczego. Naukowcy dokonali tego dzięki interakcji i tworzeniu partnerstw z organami finansującymi w całej Europie. Proces ten ma być kontynuowany jeszcze długo po zakończeniu projektu. Wyniki projektu INSPIRATION wniosły wkład w stworzony niedawno przez Międzyrządową Platformę Naukowo-Polityczną w sprawie Różnorodności Biologicznej i Funkcjonowania Ekosystemów IPBES raport o degradacji i renaturyzacji terenów. Przygotowanie do wdrożenia SRA Zespół przeprowadził kilka warsztatów internetowych z zainteresowanymi stronami, aby wypróbować format SRA, który byłby odpowiedni do realizacji wszystkich celów projektu we wszystkich 17 krajach. Warsztaty doprowadziły do podjęcia decyzji, że oczekiwany zwrot z inwestycji w instytucjach finansujących zostanie wyraźnie zaznaczony, a naukowcy znajdą motywację do dalszych badań, widząc wpływ swoich prac na społeczeństwo i środowisko. SRA jest dostępny online na stronie www.inspiration-agenda.eu (www.inspiration-agenda.eu) – bezpłatny dostęp, nawigacja i funkcja wyszukiwania dostępne są dla wszystkich odwiedzających, a w szczególności dla zainteresowanych stron z sektora gruntów i gleb. Perspektywy na przyszłość Po zakończeniu działań związanych z nawiązywaniem partnerstw zespół projektu INSPIRATION stwierdził, że szereg instytucji finansujących w kilku krajach jest zmotywowanych do wdrożenia fragmentów SRA do zintegrowanego planowania przestrzennego, gospodarowania glebami i użytkowania gruntów w Europie. Zespół udostępnia obecnie platformę fundatorów, która skupia się na ponadnarodowych projektach badawczych w zakresie gleb i gospodarowania gruntami.
Słowa kluczowe
INSPIRATION, strategiczny program badawczy (SRA), użytkowanie gruntów, zrównoważony rozwój, gleba, miejskie, zmiana klimatu, planowanie przestrzenne, oddziaływanie, gospodarowanie glebami i gruntami, luki w wiedzy
