Wyobraźnia podstawą rozwoju modelowania naukowego
Celem badań naukowych w ramach projektu SCIMOD było poszerzenie wiedzy na temat natury modelowania naukowego i tego typu rozumowania. „Projekt SCIMOD koncentrował się przede wszystkim na tym, jak zmienić nasz obecne rozumienie charakteru modeli i jak możemy je wykorzystać do nauki”, wyjaśnia uczestniczka projektu dr Fiora Salis, stypendystka programu Marie Curie. Od wyobraźni do fikcji, od fikcji do nauki i rzeczywistości Prace objęły między innymi wnikliwe badanie analogii między modelami a fikcją, zakładając, że fikcja ściśle wiąże się z wyobraźnią. Dr Salis wyjaśnia, że w ramach projektu SCIMOD „opracowano nowatorską teorię dotyczącą modelu jako fikcji, w której odrzucono powtarzającą się w filozofii nauki ekwiwokację definiującą fikcję jako coś, co nie istnieje”. Uwzględniając kluczowe znaczenie roli, jaką wyobraźnia odgrywa w określaniu modelu jako fikcji, zespół starał się zbadać działania kreatywne, które są charakterystyczne dla poznawczego zaangażowania naukowców pracujących na modelach. Dzięki inicjatywie SCIMOD udało się również poczynić postępy w strategii obronnej potrzebnej do przeciwstawienia się krytyce metody opartej o postrzeganie modeli jako fikcji. Rezultaty podejścia interdyscyplinarnego W badaniach zastosowano normatywne i deskryptywne podejście w metodologii analitycznej naturalizowanej filozofii nauki. Podejście to z jednej strony polega na posługiwaniu się przykładami i studium przypadków, tworzeniu koncepcji i budowaniu hipotez, a z drugiej – także na gromadzeniu i analizowaniu przykładów w celu opracowania ścisłego zbioru prac. Stypendystka programu Marie Curie przedstawiła najważniejszy wniosek z badania: „Modele naukowe wymagają użycia wyobraźni propozycjonalnej, która oznacza umiejętność tworzenia hipotez i rozważania alternatywnych możliwości oraz używania symboli i wyobrażeń rzeczy”. Opisując kluczowe wyniki projektu, dr Salis podkreśliła: „Modele naukowe są do pewnego stopnia podobne do fikcji w literaturze i sztuce, gdyż ich budowa i rozwój ściśle zależą od wyobraźni naukowca”. Dodatkowo ustalono, że naukowcy pracujący nad budową i rozwijaniem modeli używają konkretnego rodzaju wyobraźni, czyli wyobraźni propozycjonalnej z umiejętnością udawania/wyobrażania rzeczywistości. Ta umiejętność „udawania prawdy” jest szczególną odmianą twórczej aktywności wykorzystującej atrybuty ograniczające zawartość danego modelu. Jeśli chodzi o znaczenie funkcji wyobraźni, dr Salis wyjaśnia ją w prosty sposób: „Wyobraźnia pomaga w budowaniu hipotez, które mogą być prawdziwe i które można sprawdzić w rzeczywistości.” Współpraca naukowa dla dobra nauki Uczestnicy projektu SCIMOD współpracowali ze swoimi kolegami i koleżankami działającymi na polu filozofii, nauk przyrodniczych i nauk społecznych. Poszerzyło to perspektywę zagadnień, na podstawie których analizowano i ustalano precyzyjnie postawione pytania. Projekt przyniósł też inne rezultaty, takie jak prezentacje na konferencjach i inne działania organizowane z myślą o zarówno specjalistach, jak i zwyczajnych odbiorcach w Argentynie, Europie i w Stanach Zjednoczonych. Owocem projektu są też liczne publikacje, w tym rozdziały w książkach naukowych czy artykuły w publikacjach naukowych. Wnioski z tych badań udostępnione we wspomnianych materiałach są istotne dla środowiska naukowego, między innymi dla szerszej grupy uczonych zajmujących się naukami humanistycznymi i społecznymi. Mając świadomość, że dla niektórych uczonych problematyczne może być użycie analogii między fikcją i modelem, dr Salis wyjaśnia, że w projekcie zastosowano poprawne pojęcie fikcji. Otóż użyto „pojęcia fikcji jako scenariusza alternatywnego uważanego przez wszystkich za sprzeczny z faktami, ale który mimo wszystko pomaga nam skupić się na istotnych aspektach rzeczywistości, które w przeciwnym razie byłyby trudne do zrozumienia”. Wizja towarzysząca pracom w ramach projektu i wykraczająca poza jego zakres zakłada otwarcie nowych możliwości dla badań poprzez wprowadzenie do metodologii filozofii nauki nowatorskiego podejścia wywodzącego się z estetyki.
Słowa kluczowe
SCIMOD, fikcja, wyobraźnia, filozofia nauki, rozumowanie oparte o modele