Immunoterapia limfocytami T realną opcją leczenia pacjentów z rakiem trzustki
Odkryty po raz pierwszy na przykładzie czerniaka potencjał leczniczy swoistych dla guza limfocytów T – znany obecnie jako immunoterapia limfocytami T – jest ogromny. Przeprogramowane limfocyty T skutecznie celują w mutacje somatyczne w specyficznych dla guza antygenach peptydowych kodujących DNA, co oznacza, że inne nowotwory zawierające takie mutacje, np. rak płuc, również mogą być leczone w ten sposób. Niestety w przypadku raka trzustki sytuacja jest o wiele bardziej skomplikowana. Tak przynajmniej było do tej pory: Do niedawna uważano, że rak trzustki jest słabo immunogenny, ponieważ analizy histologiczne nie wykazywały występowania znaczących ilości infiltrujących limfocytów T. Jednak zespół projektu TIPC_TIL_IP, kierowany przez dr Isabel Poschke z Niemieckiego Centrum Badań nad Rakiem (DKFZ), spędził cztery lata, starając się dowieść, że rezultaty tych analiz są błędne. „Wykazywany przez analizy brak limfocytów T infiltrujących nowotwór trzustki wynika głównie z przyczyn technicznych” – mówi prof. dr Rienk Offringa, zajmujący się onkologią molekularną w zakresie nowotworów przewodu pokarmowego. „Jeszcze niedawno histologię guzów przeprowadzano metodą mikromacierzy tkankowych, badając przesiewowo niewielkie wycinki tkanek. W przypadku raka trzustki to ogromny problem, ponieważ 50 – 70% guza składa się z włókien – to swoista »pustynia«, przez którą nie przenikają żadne inne komórki. Jednak przy badaniu dużych wycinków wyraźnie widać, że w większości przypadków raka trzustki (75%) obecne są duże ilości limfocytów T, ale tylko w tych obszarach, w których występują komórki nowotworowe”. Innymi słowy, rak trzustki nosi mutacje somatyczne i aktywuje limfocyty T, tak samo jak rak płuc czy czerniak, jednak na o wiele mniejszą – od 5 do 10 razy – skalę. To sugeruje, że wielkość i siła spontanicznej odpowiedzi limfocytów T jest słabsza, w związku z czym wymaga silniejszego wzmocnienia niż ma to miejsce w przypadku czerniaka. „Najbardziej skutecznym sposobem jest ekstrahowanie limfocytów T z próbek biopsyjnych, hodowanie ich w optymalnych warunkach w laboratorium celem zwiększenia ich liczby i aktywności, a następnie podawanie tych limfocytów pacjentowi, tak aby mogły one zaatakować guza. Badania przeprowadzone przez dr Poschke podczas projektu TIPC_TIL_IP wykazały, że procedury wytwarzania limfocytów T z komórek czerniaka mogą być stosowane również dla raka trzustki”– wyjaśnia prof. dr Offringa. Zespół skupił się na pacjentach z resekcyjnym pierwotnym rakiem trzustki. U tych pacjentów guz podstawowy zwykle jest usuwany chirurgicznie, jednak nigdy przed pojawieniem się pierwszych przerzutów, które nie poddają się ani resekcji, ani chemioterapii. Celem badaczy było przeciwdziałanie „nawrotom guza” poprzez podawanie pacjentom po zabiegu chirurgicznym ich własnych limfocytów T niszczących komórki przerzutowe. Jak ujmuje to prof. dr Offringa, „wybraliśmy grupę pacjentów, u których guz był stosunkowo niewielki, aby »liczby« przemawiały za limfocytami T”. Ponieważ każdy pacjent jest inny, skuteczność terapii zostanie najpierw sprawdzona na myszach. Zespół zaszczepi kultury limfocytów T i linie komórek nowotworowych u myszy pozbawionych odporności, tak aby komórki rakowe nie zostały odrzucone i mogły się rozwijać. Mimo że projekt został zakończony w sierpniu 2017 r., prof. dr Offringa i dr Poschke planują rozpocząć badania nad leczeniem czerniaka limfocytami T w oparciu o procedury o skuteczności udowodnionej przez naukowców z Holenderskiego Instytutu Badań nad Rakiem (NKI). „W przypadku czerniaka wiemy, że leczenie powinno dać wyniki o znaczeniu klinicznym u około 50% pacjentów. Ten swoisty »wzorzec« pozwoli nam sprawdzić, czy nasze założenia są prawidłowe i niezależne od parametrów specyficznych dla guza trzustki” – podsumowuje prof. dr Offringa. Ma on nadzieję, że w ciągu pięciu lat uda się dokonać przełomu w leczeniu raka trzustki. Do tego czasu będzie zajmować się badaniem odpowiedzi limfocytów T na ten nowotwór.
Słowa kluczowe
TIPC_TIL_IP, nowotwór, rak trzustki, czerniak, limfocyty T, immunoterapia, guz, przerzuty