Odnowić czy usunąć? Jak poprawić ciągłość rzek
Od czasu przyjęcia ramowej dyrektywy wodnej UE w 2000 r. zintensyfikowano wysiłki na rzecz wyburzenia starszych zapór. Według niektórych szacunków sieci „Dam Removal Europe” dotychczas z europejskich rzek usunięto co najmniej 5000 przeszkód różnej wielkości. Proces ten musi jednak przebiegać ostrożnie, aby odbudować połączenia rzeczne w sposób wydajny. W ramach finansowanego przez UE projektu AMBER uruchomiono niedawno bezpłatną aplikację mobilną, aby zaangażować obywateli w dokumentowanie barier na europejskich rzekach. Dane dostarczone przez Barrier Tracker zostaną wprowadzone do stworzonego w ramach systemu European Barrier ATLAS, którego celem jest uzyskanie jaśniejszego obrazu fragmentacji rzek. Fragmentacja rzek – zakłócenie przepływu wody przez działalność człowieka – może mieć negatywny wpływ na ekosystemy. Wynika to z faktu, że tamy i bariery mogą zwiększać ryzyko powodzi, wpływać na jakość wody i zaburzać migrację ryb. Jednocześnie jednak tamy mogą umożliwiać łowienie ryb i zakładanie ośrodków rekreacyjnych, być źródłem energii, a nawet zapobiegać rozprzestrzenianiu się inwazyjnych gatunków rzecznych. Zapory rzeczne rodzą zatem pewien dylemat. Z jednej strony, energia wodna wytwarzana przez niektóre z tych źródeł ma zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia do 2020 r. europejskiego celu 20% udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii. Może to przyczyniać się do budowy nowych zapór, jak również renowacji istniejących. Komunikat prasowy organizacji ochrony przyrody RiverWatch sugeruje, że na Bałkanach planowana jest budowa blisko 3000 elektrowni wodnych. Z drugiej strony, istnieją setki tysięcy sztucznych barier, rozproszonych po europejskich rzekach, z których wiele jest porzucanych lub niepotrzebnych. W końcu zatykają się osadami, zaczynają się walić i zagrażają siedliskom ludzkim. Dlatego w ostatnich latach coraz większą uwagę poświęca się ich wyburzaniu. Prawdziwa skala fragmentacji rzek na poziomie ogólnoeuropejskim jest jednak prawie nieznana z powodu braku kompletnej i wiarygodnej bazy danych dotyczących barier. Ważnym elementem projektu AMBER jest stworzenie wykazu barier na rzekach europejskich, nazwanego ATLAS. Jak wyjaśniono na stronie internetowej projektu, ATLAS umożliwi AMBER ustanowienie wspólnych ram dotyczących mapowania barier oraz gromadzenia i przechowywania danych w odniesieniu do poszczególnych rodzajów barier, które mogą mieć wpływ na łączność ekosystemu rzecznego, w tym wód, osadów i organizmów. Baza umożliwi też zgłaszanie barier w spójny i jednolity sposób w całej Europie. Skala zjawiska W opublikowanym niedawno komunikacie pasowym Uniwersytetu w Swansea czytamy, że naukowcy pracujący nad projektem zebrali wszystkie dostępne dane na temat barier rzecznych z całej Europy. Następnie zweryfikowali je, wychodząc w teren i badając w sumie 1000 km rzek. „Badacze stwierdzili, że liczba barier zarejestrowanych w istniejących bazach danych wynosi zaledwie 3% całkowitej liczby barier rzecznych w Europie”. Na podstawie pierwszych obserwacji oszacowali oni, że na kilometr rzeki przypada średnio jedna bariera. Naukowcy wierzą, że ATLAS będzie kluczowym narzędziem pozwalającym ustalić, czy dane bariery mają zostać odnowione, czy usunięte. Prof. Carlos Garcia de Leaniz z Uniwersytetu w Swansea, cytowany w czasopiśmie „Nature”, powiedział, że tamy były rzadko budowane z uwzględnieniem wpływu na ekosystemy. Prof. de Leaniz, który koordynuje projekt AMBER, dodaje: „Nie wolno nam popełnić tego samego błędu przy usuwaniu tam”. W ramach projektu AMBER (Adaptive Management of Barriers in European Rivers) wykorzystuje się tradycyjne narzędzia do mapowania oraz najnowocześniejsze technologie, takie jak środowiskowa analiza DNA i teledetekcja. Do obrazowania i oceny ciągłości rzek wykorzystywane są drony i inne bezzałogowe statki powietrzne. Więcej informacji: strona projektu AMBER
Kraje
Zjednoczone Królestwo
