Wyczuwanie emocji i interakcji społecznych nosem
Ludzie komunikują emocje na różne sposoby, wykorzystując mowę, dotyk, mimikę i ruch. Mniej jasne jest, w jaki sposób możemy przekazywać informacje społeczne za pomocą sygnałów chemicznych, zwanych też chemosygnałami. „Wiemy, że nasze organizmy uwalniają subtelne bodźce chemiczne, które mogą wpływać na emocje nasze i osób wokół nas” — wyjaśnia Enzo Pasquale Scilingo, badacz z Uniwersytetu w Pizie. „Ale nie rozumiemy, w jaki sposób te społeczne zapachy wywołują emocje i wpływają na interakcje społeczne”. W znalezieniu odpowiedzi na to pytanie pomaga projekt POTION finansowany ze środków UE. „Projekt ten, dostarczając kolejnych informacji na temat fundamentalnych podstaw ludzkiego zachowania, stara się ustanowić zdrowe relacje społeczne oparte na zaufaniu, co przełoży się na ogólną poprawę samopoczucia” — dodaje Scilingo, który pełni rolę koordynatora projektu.
Modulowanie interakcji społecznych chemosygnałami
Pierwszym krokiem była analiza chemicznego składu chemosygnałów, które wywołują szczęście i strach. „Emocje te są podstawowymi cegiełkami, z których zbudowane są interakcje społeczne — decydują o naszym zachowaniu związanym z dążeniem i unikaniem” — wyjaśnia Scilingo. Wyniki przeprowadzonej analizy wykorzystano do syntezy potencjalnych sztucznych chemosygnałów związanych ze strachem, których następnie użyto do opracowania bayesowskiego modelu interakcji społecznych, a ten z kolei posłużył do analizy zachowań społecznych w odpowiedzi na chemosygnały. Uzyskany model stanowił podstawę innowacyjnego, sterowanego komputerowo systemu dostarczania zapachów zdolnego do wpływania na strategię społeczną dążenie-unikanie. Tym przełomowym urządzeniem sterowano w pętli sprzężenia zwrotnego, a stany społeczno-emocjonalne uczestników oceniano za pomocą obliczeniowego modelu neuronowego. „Przełomowe urządzenie było w stanie dynamicznie dostosowywać zapachy na podstawie danych behawioralnych i fizjologicznych w czasie rzeczywistym, co pozwoliło uchylić rąbka tajemnicy, jak działają wskazówki węchowe w radzeniu sobie z uczuciem zaufania, obecności i włączenia w kontekstach wirtualnych” — podkreśla Scilingo. Mając do dyspozycji takie urządzenie, zespół projektu przeprowadził randomizowane badanie z grupą kontrolną, które sprawdzało, w jaki sposób chemosygnały związane ze strachem można wykorzystać w opartej na uważności terapii lęku społecznego.
Dalsze perspektywy dla diagnostyki i terapii zdrowia psychicznego z wykorzystaniem chemosygnałów
Projekt POTION dostarczył empirycznych dowodów pokazujących, jak można wykorzystać chemosygnały do modulowania ludzkiego zachowania, czym wyznaczył nowe standardy w badaniach chemosensorycznych, psychologicznych i społecznych. Jak zauważa Scilingo: „Nasza praca pomaga wytyczyć drogę do nowej opartej na ludzkich chemosygnałach diagnozy i terapii lęku społecznego, fobii i depresji — problemów, o których wiadomo, że upośledzają funkcjonowanie społeczne”. A to nie koniec wytyczania tej drogi — obecnie projekt zmierza do komercjalizacji urządzenia poprzez nowy patent i utworzenie firmy typu spin-off. Naukowcy rozważają również rozpoczęcie dodatkowego projektu finansowanego ze środków UE, który pozwoliłby na dalszy rozwój wyników projektu. „Chociaż nasze pierwsze wyniki wykazały rolę chemosygnałów związanych ze strachem w modulowaniu zachowań społecznych, konieczne są dalsze prace, aby udoskonalić syntetyczne sygnały chemiczne oraz zbadać ich skutki w różnorodnych kontekstach społecznych i klinicznych” — mówi Scilingo.
Uwzględnienie kwestii etycznych i prawnych
Chociaż projekt ten rzeczywiście podniósł poprzeczkę w badaniach nad wykorzystaniem chemosygnałów do wpływu na ludzkie zachowanie, wiążą się z nim również liczne kwestie etyczne i prawne. Dlatego projekt obejmował nie tylko badania naukowe, ale poświęcono również znaczną ilość czasu na opracowanie ram, których celem było zapewnienie zgodności z aktem w sprawie sztucznej inteligencji i przepisami dotyczącymi wyrobów medycznych. „Postępy technologiczne, ramy etyczne i wysiłki na rzecz komercjalizacji gwarantują, że projekt POTION będzie w dalszym ciągu kształtował przyszłość badań i innowacji w dziedzinach informatyki afektywnej i neurotechnologii” — podsumowuje Scilingo.
Słowa kluczowe
POTION, emocje, interakcje społeczne, chemosygnały, lęk społeczny, depresja, zapachy społeczne, ludzkie zachowanie, szczęście, strach, zapachy, węch, zdrowie psychiczne, akt w sprawie sztucznej inteligencji