Etyka jako element procesu rozwoju najnowocześniejszych technologii
Choć nowe technologie często przynoszą istotne korzyści społeczne, gospodarcze i środowiskowe, ich rozwój i wykorzystanie może również budzić poważne obawy i wątpliwości natury etycznej. Nie wiemy co się stanie w sytuacji, w której dana technologia doprowadzi do nagłego zaniku miejsc pracy i wywoła konieczność przekwalifikowania pracowników, względnie doprowadzi do nowych naruszeń bezpieczeństwa danych i umożliwi cyberprzestępcom przeprowadzanie nowych rodzajów ataków. Obawy te można rozwiać dzięki postawieniu kwestii etycznych oraz społecznych na pierwszym miejscu na etapie projektowania, opracowywania i wdrażania nowych technologii. Zespół projektu TechEthos postanowił opracować szereg wytycznych dotyczących realizacji tego założenia. „Pierwsze sześć miesięcy prac poświęciliśmy na prowadzenie analiz oraz opracowywanie wykazu nowych i rozwijanych technologii o kluczowym znaczeniu dla gospodarki, które wiążą się z istotnymi obawami dotyczącymi etyki”, wyjaśnia Eva Buchinger, koordynatorka projektu i socjolożka zatrudniona w ramach Austriackiego Instytutu Technologii AIT. „W wyniku tych prac postanowiliśmy skupić się na trzech obszarach innowacji - rozwiązaniach związanych z naszą planetą, światem cyfrowym i ludzkim ciałem”.
Sterowanie pogodą
Pierwszym obszarem, na których skoncentrowali się badacze, była inżynieria klimatyczna – dziedzina obejmująca innowacje zaprojektowane w celu złagodzenia skutków zmiany klimatu, w tym technologie sekwestracji dwutlenku węgla oraz ograniczania intensywności promieniowania słonecznego. Zagadnienia etyczne związane z tymi technologiami obejmują brak odpowiednich przepisów, nierówności społeczne, wpływ technologii na środowisko i narzucanie innowacji społecznościom. Drugim obszarem była rozszerzona rzeczywistość, czyli zaawansowane systemy komputerowe, które zmieniają sposób, w jaki ludzie wchodzą w interakcje ze sobą nawzajem i ze swoim otoczeniem. Najważniejsze zagadnienia i wątpliwości etyczne dotyczą kwestii manipulacji treściami dostarczanymi użytkownikom oraz niebezpieczeństwa związane z mediami cyfrowymi, które mogą stać się niemożliwe do rozróżnienia od otaczającej nas rzeczywistości. Ostatnim obszarem były wątpliwości natury etycznej związane z neurotechnologią, w tym interfejsami mózg-komputer pozwalającymi na sterowanie protezami. Obejmują one między innymi konieczność zapewnienia wolnej woli i autonomii człowieka, a także prywatności wrażliwych danych.
Analiza poziomu świadomości społecznej
Następnie badacze uczestniczący w projekcie zajęli się analizą innych zagadnień, w tym poziomu świadomości społecznej oraz kluczowych kwestii związanych z prawodawstwem. Istniejące wytyczne zostały przeanalizowane w celu wskazania braków i przedstawienia sugestii zmian. W tym procesie badacze położyli nacisk przede wszystkim na interakcję z ludźmi. Analizy etyczne, prawne i społeczne dotyczące trzech technologii zostały udostępnione na stronie internetowej projektu wraz z arkuszami informacyjnymi podsumowującymi ustalenia badaczy. W sześciu państwach uczestniczących w projekcie odbyło się łącznie 15 spotkań z badaczami, powstała także gra TechEthos, której celem było poznanie opinii społeczeństwa, a także postaw, wartości i obaw. „W pracach realizowanych w ramach projektu łącznie wzięło udział przeszło 700 osób”, mówi Buchinger. Realizacja tych działań umożliwiła badaczom na zebranie szeregu kluczowych wniosków. Jak udało się ustalić zespołowi, obawy ludzi dotyczyły nie tyle samej technologii, a raczej osób lub podmiotów odpowiadających za jej wdrażanie oraz nadzór nad ich wykorzystaniem. „Można stwierdzić, że zaufanie obywateli trwa tak długo, jak istnieje osoba, która bierze na siebie odpowiedzialność za daną technologię”, zauważa Buchinger. „Nie spodziewaliśmy się, że właśnie ta postawa będzie tak wyraźnie widoczna wśród osób badanych". Respondenci stwierdzali także, że przyczyną niepokoju jest dla nich fakt zbyt częstego podejmowania decyzji dotyczących technologii w oparciu o interesy finansowe lub populistyczne, bez względu na koszty ponoszone przez ludzi i planetę. „Ten rezultat wskazuje potrzebę funkcjonowania niezależnych organów ds. etyki badań, które będą pełniły rolę pośredników”, dodaje Buchinger.
Uwzględnianie etyki w procesie projektowania technologii
Rezultaty projektu obejmują macierz przewidywania zagadnień etycznych TechEthos (ang. TechEthos Anticipatory Ethics Matrix, TEAeM), a także szczegółowe ramy wspierające skuteczne zarządzanie nowymi technologiami dzięki zastosowaniu istniejących rozwiązań, w tym narzędzia ATE Plus, narzędzia oceny skutków etycznych i podejścia z dziedziny badań przyszłości. Witryna internetowa projektu obejmuje sugestie dotyczące przeglądu istniejących wytycznych operacyjnych w zakresie inżynierii klimatu, neurotechnologii i technologii rzeczywistości rozszerzonej oraz narzędzie badania gotowości społecznej. Zespół przyczynił się także do opracowania zmian w treści europejskiego kodeksu postępowania w zakresie rzetelności badawczej, którego nowe wydanie zostało opublikowane w czerwcu 2023 roku.
Słowa kluczowe
TechEthos, etyka, technologia, klimat, neurotechnologia, środowisko, cyberprzestępcy, rzeczywistość rozszerzona, inżynieria klimatyczna