Nauka obywatelska sposobem na rozwijanie świadomości ekologicznej
Nauka obywatelska to dziedzina, która umożliwia zwykłym ludziom aktywny udział w badaniach naukowych, w związku z czym stanowi narzędzie dające niezrównane możliwości. Mimo to debata na temat możliwości nauki obywatelskiej zwykle koncentruje się głównie na nauce, a w dużo mniejszym stopniu na obywatelu. Ale jak właściwie taki czynny udział wpływa na uczestników projektów nauki obywatelskiej? Jest to pytanie, które zadali sobie uczestnicy finansowanego przez Unię Europejską projektu EnviroCitizen – i znaleźli odpowiedź. „Chcemy zrozumieć, w jaki sposób zaangażowanie w naukę obywatelską jest i może być wykorzystywane do krzewienia postaw obywatelstwa ekologicznego, na które składają się nowe sposoby myślenia i działania we wszystkich aspektach życia, tak by promować zrównoważenie środowiskowe”, mówi Finn Arne Jørgensen, profesor historii środowiskowej Uniwersytetu w Stavanger, uczelni będącej partnerem koordynującym projekt.
Przemiana ludzi w ekologicznych obywateli
Dzięki zaangażowaniu siedmiu partnerów z Cypru, Estonii, Niderlandów, Norwegii, Rumunii, Hiszpanii i Szwecji projekt umożliwił wykorzystanie ich cennej wiedzy i praktycznego doświadczenia w dziedzinie nauk humanistycznych i edukacji, co pozwoliło określić procesy, dzięki którym naukowcy wolontariusze biorący udział w działaniach na rzecz środowiska mogą wzmocnić swoją więź z przyrodą. „Dla nas nauka obywatelska to coś więcej niż tworzenie wiedzy naukowej – chodzi o to, w jaki sposób udział w tych projektach może przekształcić ludzi w ekologicznych obywateli, w osoby, które dbają o przyrodę”, wyjaśnia Jørgensen. Lista obszarów badanych w ramach nauki obywatelskiej jest niemal nieskończona, ale zespół projektu EnviroCitizen postanowił skupić się na obserwacjach ptaków. „Inicjatywy związane z obserwacją ptaków, w szczególności ich liczeniem i obrączkowaniem, mają jedną z najdłuższych tradycji zakorzenionych w nauce obywatelskiej na świecie”, podkreśla Jørgensen. „Oferują one ogromne możliwości w zakresie rozwoju obywatelstwa ekologicznego, czyli koncepcji odnoszącej się do praw i obowiązków, jakie zarówno jednostki, jak i społeczeństwo jako całość mają względem przyrody”.
Obywatel jako ktoś więcej niż tylko zbieracz danych
W ramach projektu naukowcy przeprowadzili kompleksową i historyczną analizę ewolucji uczestnictwa obywateli w działaniach związanych z obserwacją ptaków. Ocenili również, w jaki sposób obywatele uczą się i wcielają w życie zasady obywatelstwa ekologicznego poprzez prowadzenie obserwacji ptaków w ramach nauki obywatelskiej. „Jednym z kluczowych wniosków z naszych badań jest to, że projekty nauki obywatelskiej nie mogą dotyczyć jedynie tworzenia wiedzy naukowej i nie mogą traktować obywateli jedynie jako zbieraczy danych”, zauważa Jørgensen. „Wręcz przeciwnie, profesjonalni naukowcy pracujący z naukowcami wolontariuszami powinni tworzyć swoje projekty pod kątem ich potencjału w zakresie przemian społecznych”. Opierając się na tych ustaleniach, zespół projektu opracował innowacyjne działania skoncentrowane na społeczności mające na celu uzupełnienie istniejących programów nauki obywatelskiej w dziedzinie obserwacji ptaków, tak by skuteczniej zachęcały do postępowania w zgodzie z koncepcją obywatelstwa ekologicznego. Przykładem może być uruchomiony w ramach projektu ambitny wielojęzyczny program edukacyjny dla szkół, który opiera się na zestawie zaleceń i materiałów pomocniczych dotyczących wykorzystania obserwacji ptaków jako sposobu na wzmocnienie postaw obywatelstwa ekologicznego. Zrealizowano również szereg otwartych dla społeczeństwa wydarzeń i filmów, których celem jest zwiększenie zaangażowania w istniejące inicjatywy liczenia ptaków i uczynienie obywatelstwa ekologicznego zamierzonym rezultatem tych działań. Szczególnie interesująca dla obserwatorów ptaków jest udostępniona w ramach projektu seria filmów Powering Platforms. Te profesjonalnie wyprodukowane filmy, oparte na badaniach przeprowadzonych w ramach projektu EnviroCitizen, wyjaśniają, w jaki sposób wykorzystać technologię cyfrową do przybliżenia ludziom życia ptaków. „Dzięki nauce obywatelskiej możemy zmienić świat, ale nie może się to odbyć bez zmiany osób, które się nią zajmują”, podsumowuje Jørgensen.
Słowa kluczowe
EnviroCitizen, nauka obywatelska, obywatelstwo ekologiczne, obserwacja ptaków, środowisko, badania naukowe, zrównoważenie środowiskowe, nauki humanistyczne, edukacja
