Nagroda Nobla z fizyki dla dwóch uczonych korzystających ze wsparcia UE
Korzystający z finansowania przyznawanego przez UE Klaus Hasselmann i Giorgio Parisi zdobyli przyznaną w 2021 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki. Jej trzecim laureatem w tym roku jest Syukuro Manabe. Nagroda została przyznana za „przełomowy wkład w rozumienie złożonych układów fizycznych”. Opis układów złożonych, takich jak klimat Ziemi, ludzki mózg czy systemy transportu i komunikacji, jest skomplikowany, ponieważ zachodzące w nich procesy mają charakter losowy i nieuporządkowany. Trzech laureatów tegorocznej nagrody odkryło nowe sposoby opisywania ich i przewidywania, jak będą one wpływać na układ w dłuższej perspektywie.
Odkrycia w obszarze klimatologii i opis innych układów złożonych
Profesor Klaus Hasselmann z niemieckiego Instytutu Meteorologii im. Maxa Plancka opracował model łączący pogodę z klimatem, który potwierdza poprawność modeli klimatycznych nawet z uwzględnieniem zmiennej natury pogody. Najważniejszy w Niemczech fachowiec w zakresie modelowania klimatu opracował także metody pozwalające dowieść, że za globalny wzrost temperatury odpowiada antropogeniczna emisja dwutlenku węgla. Swoje badania prowadził dzięki wsparciu z dwóch finansowanych przez UE projektów – EURUCAS i COMPLEX. Mniej więcej dziesięć lat wcześniej pracujący na Uniwersytecie Princeton Syukuro Manabe stworzył podstawy, na których zasadzają się dzisiejsze modele klimatyczne. Jego prace dotyczyły fizycznych modeli klimatu Ziemi oraz wyjaśnień, w jaki sposób wpływają na siebie równowaga promieniowania oraz poziom transportu pionowego mas powietrza. Obaj uczeni otrzymali połowę Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki „za opracowanie fizycznych modeli klimatu Ziemi, pozwalających ocenić ich zmienność ilościowo oraz skutecznie przewidywać globalne ocieplenie”. Drugą połowę nagrody przyznano profesorowi Giorgio Parisiemu z Uniwersytetu Rzymskiego „La Sapienza” za odkrycie dotyczące ukrytych wzorów w nieuporządkowanych materiałach złożonych. Włoski fizyk teoretyczny od ponad dziesięciu lat korzystał ze wsparcia dla swoich prac dzięki dwóm grantom z Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych dla projektów CRIPHERASY i LoTGlasSy. Jego pierwszy projekt skupił się na zrozumieniu kluczowych zjawisk wielkoskalowych w nieuporządkowanych układach klasycznych i kwantowych. Obecnie pracuje nad teorią wielkoskalowych właściwości energii swobodnej w szkle w niskich temperaturach ze szczególnym uwzględnieniem zakleszczania się twardych kul. Prof. Parisi otrzymał połowę Nagrody Nobla „za odkrycie wzajemnego oddziaływania nieporządku i fluktuacji w układach fizycznych od skali atomowej do planetarnej”. Według fizyka teoretycznego, dr. Stevena Thomsona z Wolnego Uniwersytetu Berlina, który wypowiedział się w artykule zamieszczonym w czasopiśmie „Physics World”, „Parisi przyczynił się do opracowania jednego z największych i najpotężniejszych narzędzi teoretycznych, jakimi dysponujemy w zakresie zrozumienia zachowania szkieł spinowych i innych układów złożonych”. Jak zauważa dr Thomson, praca włoskiego badacza „ma istotny wpływ na liczne, nie zawsze powiązane ze sobą dziedziny, w tym fizykę cząstek elementarnych, kwantową teorię pola, teorię sieci neuronowych i inne metody matematyczne”. Komisarz ds. innowacji, badań, kultury, edukacji i młodzieży Mariya Gabriel zamieściła komentarz na oficjalnej stronie internetowej UE: „Serdecznie gratuluję wszystkim trzem laureatom tegorocznej Nagrody Nobla z fizyki ich osiągnięcia. Jestem dumna, że UE wspierała dwóch z nich […] finansując badania i innowacje mające na celu rozwój wiedzy naukowej. To dowód, że inwestycje w pionierskie dziedziny nauki pomagają utrzymać badania europejskie na czele stawki”. Projekty EURUCAS (European-Russian Centre for cooperation in the Arctic and Sub-Arctic environmental and climate research), COMPLEX (Knowledge Based Climate Mitigation Systems for a Low Carbon Economy) i CRIPHERASY (Critical Phenomena in Random Systems) zakończyły się w połowie 2010 roku. Projekt LoTGlasSy (Low Temperature Glassy Systems) zakończy się w październiku 2022 roku. Więcej informacji: projekt EURUCAS projekt COMPLEX strona projektu CRIPHERASY strona projektu LoTGlasSy
Słowa kluczowe
EURUCAS, COMPLEX, CRIPHERASY, LoTGlasSy, Nagroda Nobla z fizyki, układy złożone, klimat, układ nieuporządkowany, fizyka, Parisi, Hasselmann, Manabe
