Pełne macierzyństwo zastępcze: analiza debat między reformistami i abolicjonistami we Włoszech, Meksyku i Stanach Zjednoczonych
Pełne macierzyństwo zastępcze (ang. gestational surrogacy, GS) polega na umieszczeniu w ciele kobiety zarodków powstałych z połączenia komórek jajowych i plemników pochodzących od docelowych rodziców biologicznych lub dawców. GS jest atrakcyjnym rozwiązaniem dla par heteroseksualnych, w przypadku których kobieta nie jest w stanie donosić ciąży, oraz dla par homoseksualnych. Szacuje się, że z takich ciąż co roku rodzi się 20 000 dzieci. Zainteresowanie środowisk feministycznych kwestią GS rośnie, ponieważ wiążą się z nim trudne pytania, na przykład o jego wpływ – wspomaganie czy utrudnianie – na emancypację kobiet. „Wśród tematów dotyczących polityki reprodukcyjnej odnoszącej się do kobiet macierzyństwo zastępcze wzbudza najwięcej dyskusji i kontrowersji”, mówi Daniela Bandelli, stypendystka działania „Maria Skłodowska-Curie” pracująca przy projekcie WoMoGeS, który jest realizowany na Uniwersytecie LUMSA w Rzymie, we współpracy z Uniwersytetem Teksańskim w Austin. Opierając się na studiach przypadku dotyczących trzech krajów, Bandelli wskazała najważniejsze koncepcje pojawiające się w dominujących feministycznych dyskursach. Badaczka ustaliła, że abolicjoniści mówili najczęściej o „wyzysku reprodukcyjnym” i „utowarowieniu kobiet i dzieci”, natomiast wśród reformistów powtarzały się hasła, takie jak „prawa reprodukcyjne”, „autonomia kobiet” oraz „ochrona kobiet i dzieci”. „Kluczowym odkryciem były różnice w zakresie powszechności postaw abolicyjnych lub reformistycznych w krajowych ruchach kobiet oraz ich podejścia do tematu”, wyjaśnia Bandelli.
Porównania między krajami
Studia przypadków przeprowadzone przez zespół projektu WoMoGeS skupiły się na trzech krajach – Włoszech, Meksyku i Stanach Zjednoczonych – które różnią się pod względem pozycji społecznej kobiet, nierówności społecznych, przepisów dotyczących macierzyństwa zastępczego i społecznej akceptacji dla tej praktyki. W przypadku każdego studium Bandelli zbadała publikacje, które pojawiały się w czołowych mediach, analizując 92 artykuły prasowe: 44 z gazet wydawanych w amerykańskim Teksasie, 28 z Meksyku i 20 z Włoch. Badaczka przeprowadziła także 50 szczegółowych wywiadów m.in. z feministami i feministkami, aktywistami i aktywistkami, naukowcami oraz dziennikarkami i dziennikarzami. Bandelli ustaliła, że w Stanach Zjednoczonych środowiskom feministycznym zależy przede wszystkim na wprowadzeniu przepisów poprawiających bezpieczeństwo i etyczny aspekt GS, a dyskurs koncentruje się na kontraktach, zdrowiu kobiet i zabiegach medycznych. „Choć to właśnie ze Stanów Zjednoczonych wywodzi się kampania »Stop Surrogacy Now«, macierzyństwo zastępcze pozostaje marginalnym tematem w debacie publicznej amerykańskich feministów i feministek”, twierdzi Bandelli. Wśród feministów i feministek w Meksyku GS budzi coraz większe emocje. Część z nich domaga się prawnego uregulowania tej kwestii, a inni – całkowitego zakazu, który ma zapobiec wykorzystywaniu kobiet dotkniętych biedą. Żądania abolicjonistów osłabia brak pewności, czy państwo będzie w stanie wyegzekwować taki zakaz. „Zwolenniczki i zwolennicy regulacji mają większy wpływ na decydentów, ale abolicjoniści i abolicjonistki cały czas wzmacniają swoją pozycję”, zauważa Bandelli. We Włoszech sprzeciw środowisk feministycznych wobec GS jest widoczny i zorganizowany (wydarzenia i koalicje), ale w ruchu kobiet ciężko znaleźć wsparcie dla działań zmierzających do regulacji macierzyństwa zastępczego. „Ustanowienia odpowiednich przepisów domagają się przede wszystkim rodzice tej samej płci oraz organizacje broniące praw obywatelskich, a debata koncentruje się na rejestracji urodzin oraz prawach do opieki nad dziećmi urodzonymi za granicą”, mówi Bandelli. „Argumenty, jakimi środowiska feministyczne posługują się, sprzeciwiając się macierzyństwu zastępczemu, opierają się na zasadzie »mater semper certa« – oznaczającej, że tożsamość matki dziecka ustala się ostatecznie w chwili porodu, na podstawie jej roli w tym wydarzeniu – oraz na stwierdzeniu, że macierzyństwo jest istotnym elementem kobiecej tożsamości”. Bandelli ustaliła też, że o ile abolicjoniści uruchomili dwie międzynarodowe inicjatywy (kampania „Stop Surrogacy Now” oraz koalicja International Coalition for the Abolition of Surrogate Motherhood), reformiści nie mogą pochwalić się podobnymi osiągnięciami.
W stronę dyskursu skoncentrowanego na dziecku
Bandelli odkryła, że istnieje zgoda co do konieczności przeprowadzenia dalszych badań naukowych, zgromadzenia ilościowych danych na temat porodów surogacyjnych, a także obserwowania poporodowego dobrostanu matek-surogatek oraz dzieci urodzonych w ten sposób. „Przepisy tworzone są w taki sposób, że podporządkowują prawa dziecka prawu do samostanowienia osoby dorosłej. Proponuję przejście na dyskurs skoncentrowany bardziej na dziecku”, dodaje Bandelli. Badaczka wydała niedawno książkę, w której analizuje obecne stanowiska środowisk feministycznych, na przykład pod kątem ich adekwatności w kontekście różnych przyszłych scenariuszy, takich jak pojawienie się użytecznych sztucznych macic, oraz kwestionuje opinie sugerujące, że kobiety zaangażowane w macierzyństwo zastępcze są współodpowiedzialne za patriarchalną przemoc wobec kobiet.
Słowa kluczowe
WoMoGeS, pełne macierzyństwo zastępcze, feminista, feministka, abolicjonista, abolicjonistka, reformista, reformistka, prawa reprodukcyjne, regulacyjny, poród
