Etyka u podstaw rozwoju nowych technologii
Sztuczna inteligencja, genomika człowieka i udoskonalanie człowieka to dziedziny, które w najbliższej przyszłości z dużym prawdopodobieństwem przyczynią się do istotnych przemian ekonomicznych i społecznych. Równocześnie rozwój tych nowych technologii niesie ze sobą wiele wątpliwości związanych z etyką, prawem stanowionym i prawami człowieka. „Celem projektu SIENNA było zbadanie tych problemów i znalezienie sposobów na ich rozwiązanie”, wyjaśnia Philip Brey, koordynator projektu i profesor na Uniwersytecie Twente w Holandii.
Etyczne wyzwania związane z technologią
Sztuczna inteligencja (SI) obejmuje systemy, które wspomagają podejmowanie decyzji przez człowieka, są w stanie analizować ogromne zbiory danych i mogą rozpoznawać twarze i zachowania. Do grupy tych technologii zaliczają się też maszyny, takie jak inteligentne roboty i autonomiczne pojazdy. „SI może samodzielnie podejmować decyzje i działania w sposób, który dotychczas był zarezerwowany dla człowieka”, mówi Brey. „Oznacza to, że jest także zdolna do działań, takich jak sterowanie zachowaniami ludzi, dyskryminacja i łamanie prawa do prywatności. Kto będzie odpowiedzialny za zło wyrządzone przez inteligentne maszyny?”. Genomika człowieka to zaawansowana technologia, która może przynieść korzyści dla zdrowia ludzi. „Jednak z nią również wiążą się istotne problemy natury etycznej”, zauważa Brey. „Sekwencjonowanie genomu budzi obawy dotyczące kwestii prywatności, ponieważ osoby trzecie i różne podmioty mogą wejść w posiadanie danych o profilu genetycznym danej osoby. Informacje te mogą zostać wykorzystane w sposób dyskryminujący pracowników lub osoby ubezpieczone”. Udoskonalanie człowieka ma na celu zwiększenie jego możliwości i pokonanie naturalnych ograniczeń. Może to być na przykład wyostrzenie wzroku lub słuchu albo zwiększenie siły i wytrzymałości kończyn. „Wielu uważa, że już sam ten pomysł jest zły”, mówi Brey. „Tak czy inaczej istnieją zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa oraz obawy o utratę człowieczeństwa i powstawanie nierówności”.
Podnoszenie świadomości etycznej
Zespół finansowanego ze środków UE projektu SIENNA postawił sobie za zadanie rozpoznanie i przeanalizowanie problemów związanych z etyką i prawami człowieka, które przyniósł rozwój tych trzech technologii. Następnie skupił się na opracowaniu narzędzi i metod, dzięki którym interesariusze lepiej poradzą sobie z zagrożeniami i łagodzeniem ich następstw. „Chcieliśmy opisać istniejące problemy oraz wyzwania, które prawdopodobnie pojawią się w ciągu następnych 20 lat”, wyjaśnia Brey. „Zależało nam także na poznaniu obaw i poglądów interesariuszy”. W tym celu przeprowadzono rozmowy z setkami zainteresowanych podmiotów, a także badanie ankietowe obejmujące 11 000 obywateli z 11 krajów. Dzięki kompleksowej analizie prawnej zespół uzyskał wiedzę o obowiązujących przepisach. „W oparciu o naszą analizę tych kwestii opracowaliśmy propozycje i rozwiązania”, mówi Brey. „Przygotowaliśmy także wytyczne etyczne. Było to szczególnie potrzebne w przypadku technologii udoskonalania człowieka, ponieważ nie istniał żaden tego typu dokument dotyczący tej dziedziny”. Przedstawiono również zalecenia w przedmiocie przepisów i strategii powiązanych z tymi trzema obszarami technologii. Na potrzeby prac związanych z genomiką człowieka powstał międzynarodowy kodeks postępowania w zakresie wymiany danych. Opracowano rekomendacje dotyczące umieszczania w ustawodawstwie i przepisach wymogów związanych z etyką i prawami człowieka. Zaproponowano także strategię uwzględniania kwestii etycznych w fazie projektowania rozwiązań z dziedziny SI. „Przygotowane przez nas analizy i zalecenia zostały już zauważone”, mówi Brey. „Komisja Europejska wykorzysta nasze opracowania w ramach procedury oceny etycznej w nowym programie badawczym Horyzont Europa. Będą to wytyczne dotyczące etyki w badaniach nad SI i udoskonalaniem człowieka, a także strategia uwzględniania kwestii etycznych w fazie projektowania. Oznacza to, że nasze narzędzia i analizy mogą zostać użyte w setkach nowych projektów badawczych”. Nadrzędnym celem projektu SIENNA było pokazanie, że etyka i prawa człowieka muszą leżeć u podstaw projektowania i stosowania nowych technologii i nie można ich traktować jako kwestie drugorzędne. „Opracowanie ogólnych wytycznych w zakresie etyki może być ważnym pierwszym krokiem w kierunku budowania świadomości dotyczącej kwestii etycznych”, mówi Brey. „Ich uzupełnieniem muszą być jednak specjalne narzędzia i metody, takie jak ramy etyczne badań, kodeksy etyki zawodowej, a także strategie uwzględniania kwestii etycznych w fazie projektowania”. Wypracowane w ramach projektu rozwiązania są niezwykle istotne, ponieważ Europa stoi u progu nowej ery technologicznych innowacji.
Słowa kluczowe
SIENNA, SI, genomika, technologie, roboty, etyka, zdrowie, człowiek, inteligentny