Afryka Zachodnia ostatnią granicą w badaniach nad ewolucją człowieka
Od dawna uważa się, że gatunek Homo sapiens wywodzi się z jednej populacji zamieszkującej pojedyncze miejsce w Afryce, jednakże nowe dowody podważają to założenie. „Niedawne badania sugerują, jakoby ludzie mieli swoje korzenie w różnych populacjach afrykańskich, które żyły w różnych regionach, od dzisiejszego Maroka po RPA”, mówi Eleanor Scerri, szefowa grupy badawczej Pan African Evolution Research Group w Instytucie Badania Historii Człowieka im. Maksa Plancka. W ramach projektu badawczego aWARE, podjętego przy wsparciu z działania „Maria Skłodowska-Curie”, Scerri starała się lepiej poznać szereg środowisk i regionów, które ukształtowały nasz gatunek. „Aby pomóc wypełnić luki na kartach historii naszego pochodzenia, podjęliśmy prace archeologiczne na terenie całej Afryki Zachodniej, przekraczając jedną z ostatnich granic w badaniach nad ewolucją człowieka”, dodaje Scerri.
Przełomowe odkrycia
Scerri mówi, że przystępując do projektu, nie była przygotowana na tak duże bogactwo archeologiczne, jakie oferuje Afryka Zachodnia. „Na samym początku musiałam ustalić strategię i zadecydować, które z kluczowych stanowisk archeologicznych potraktować priorytetowo”, wyjaśnia. „Jednak ponieważ były one często odległe i oddalone od głównych szlaków komunikacyjnych, musiałam wykonać również sporo pracy w celu zaplanowania prac terenowych”. To planowanie się opłaciło, ponieważ prace terenowe Scerri zaowocowały wieloma przełomowymi odkryciami. Na przykład takimi, według których pierwsza i najdłuższa faza kulturowa związana z człowiekiem w Afryce rozpoczęła się około 300 000 lat temu. 50 000 lat temu tę pierwotną kulturę, nazywaną dziś „środkową epoką kamienia”, zaczęła zastępować zupełnie inna. Miało to miejsce na terenie całej Afryki, za wyjątkiem Afryki Zachodniej, w której środkowa epoka kamienia trwała przez kolejne 20 000 lat. „Jak wykazały nasze badania, 11 000 lat temu w dolinie tej samej rzeki obok siebie współistniały różne grupy myśliwych-zbieraczy wykorzystujących bardzo różne przedmioty kultury materialnej”, zauważa Scerri. „To jeden z pierwszych przykładów granic kulturowych w historii ludzkości”. Jak twierdzi Scerri, oddalenie i różnorodność ekologiczna regionu mogły odegrać rolę w odizolowaniu Afryki Zachodniej od nowych technologii i nowoczesnego stylu życia, które rozprzestrzeniły się na pozostałej części kontynentu. „Dowody wskazują na to, że region ten posłużył za prawdziwe źródło kultury materialnej, a być może nawet informacji na temat różnorodności biologicznej na przestrzeni czasu”, dodaje. Jeśli to prawda, wówczas rola Afryki Zachodniej w historii ludzkości może być niezwykle ważna. „Zawsze zakładano, że wczesne grupy ludzi zamieszkujących różne regiony Afryki często wymierały”, zauważa Scerri. „Odnalezienie obszarów, w których mogliby oni przetrwać – a nawet rozwijać się – przez długi czas, pomaga nam poznać historię powodzenia naszego gatunku”.
Region o kluczowym znaczeniu
Projekt aWARE był pierwszym w swoim rodzaju działaniem skupiającym się na ewolucji człowieka w Afryce Zachodniej, w ramach którego prowadzono interdyscyplinarne prace terenowe na obszarze kilku krajów i ekosystemów. Jako taki położył on podwaliny pod badania na szerszą skalę i przyczynił się do postrzegania Afryki Zachodniej jako regionu o kluczowym znaczeniu dla zrozumienia ewolucji człowieka – regionu, którego nie możemy już dłużej ignorować. „Kiedyś uważano to za marginalny pogląd, sugerujący, że sposobem na zrozumienie ewolucji człowieka jest zbadanie całej Afryki”, podsumowuje Scerri. „Teraz, po części dzięki pracom poczynionym w ramach projektu aWARE, staje się on dominujący”.
Słowa kluczowe
aWARE, Afryka Zachodnia, ewolucja człowieka, archeologiczny, środkowa epoka kamienia, kultura materialna
