Badanie zmian siatkówki jako wczesnych biomarkerów demencji
Demencja jest pojęciem ogólnym, które obejmuje kilka różnych zaburzeń, przy czym ich główną przyczyną jest choroba Alzheimera. Demencja wpływa na różne funkcje poznawcze, w tym pamięć, orientację, język i zachowanie, sprawiając, że chorzy nie są w stanie wykonywać codziennych czynności. Choroba ta dotyka około 10 milionów ludzi w Europie i jest główną przyczyną niesamodzielności i niepełnosprawności osób starszych. Przewiduje się, że liczba osób dotkniętych tą chorobą ulegnie podwojeniu do 2030 roku. Celem wspieranego przez działanie Maria Skłodowska-Curie projektu IPACBIS jest wczesne wykrycie choroby poprzez wykorzystanie zmian w siatkówce oka w roli biomarkerów choroby. „Wyniki badań klinicznych prowadzonych pod kątem leków przeciw chorobie Alzheimera były rozczarowujące, wskazując na to, że interwencje podejmowane są zazwyczaj zbyt późno. Wcześniejsze działania zwiększyłyby szansę na powodzenie”, mówi Mercè Boada, główna badaczka projektu IPACBIS.
Powiązanie grubości siatkówki z przedkliniczną postacią choroby Alzheimera
Gospodarz projektu, fundacja Fundació ACE w Barcelonie, badała związek między zmianami w siatkówce oka a pogorszeniem funkcji poznawczych od 2014 r., wykorzystując w tym celu optyczną tomografię koherencyjną (ang. optical coherence tomography, OCT), nieinwazyjne badanie obrazowe siatkówki oka. Pacjenci są mu poddawani podczas rutynowych badań w tzw. klinice pamięci, w której zgromadzono dane z ponad 10 000 badań. Projekt IPACBIS objął 200 uczestników powyżej 50. roku życia biorących udział w inicjatywie „Healthy Brain” prowadzonej przez Fundació ACE. Uczestnicy zgłaszali występujące u nich pogorszenie funkcji poznawczych, zwane subiektywnym poczuciem pogorszenia funkcji poznawczych (ang. subjective cognitive decline, SCD). Jednakże w badaniach neuropsychologicznych wszyscy mieli prawidłowe wyniki. Wiadomym jest, że zmiany związane z chorobą Alzheimera są możliwe do wykrycia w mózgu na lata przed ujawnieniem się w obrazie klinicznym pogorszenia funkcji poznawczych. Celem projektu IPACBIS było zbadanie, czy zmiany w siatkówce oka mogą wskazywać na wczesne stadium choroby Alzheimera u badanych osób z SCD. Kohorta ta została poddana dwóm badaniom obrazowym – OCT i pozytonowej tomografii emisyjnej (ang. positron emission tomography, PET) z użyciem 18F (florbetabenu) – w celu zmierzenia poziomu beta-amyloidu w mózgach pacjentów. Zwiększony wychwyt tego białka jest jedną z neuropatologicznych oznak choroby Alzheimera. Następnie uczestnicy przechodzili coroczne kontrole. U niektórych z nich wykazano upośledzenie funkcji poznawczych w ocenie neuropsychologicznej bez pogorszenia funkcjonalnego i wystąpienia demencji. Ich diagnozę przemianowano na łagodne zaburzenia poznawcze (ang. mild cognitive impairment, MCI). „Chcieliśmy się dowiedzieć, czy zmiany w grubości siatkówki na początku badania, zmierzonej przy użyciu OCT, korelowały z ryzykiem wystąpienia choroby Alzheimera w przyszłości, na co wskazuje podwyższony wychwyt amyloidu. Rozważaliśmy również znaczenie zmian w grubości siatkówki dla pogorszenia funkcji poznawczych i przejścia do MCI po 24 miesiącach”, wyjaśnia Marta Marquié, członkini zespołu projektu. Zespół stwierdził, że w przypadku osób z SCD, które miały zwiększoną grubość wewnętrznej plamki nosowej, istnieje większe prawdopodobieństwo dodatniego wyniku badania pod kątem amyloidu przy pierwszym badaniu i po 2 latach obserwacji. Grubość siatkówki nie korelowała jednak z pogorszonymi wynikami neuropsychologicznymi ani z przewidywanym przejściem do MCI po 2 latach. „Nasze badanie jest pierwszym krokiem naprzód, ale przed wyciągnięciem wniosków dotyczących zmian w grubości siatkówki obecnych w przedklinicznej postaci choroby Alzheimera i ich przydatności jako biomarkera tej choroby potrzebna jest analiza większych zbiorów danych dotyczących osób cierpiących na SCD z biomarkerami amyloidu i badaniami OCT. Potrzebujemy również więcej normatywnych danych na temat grubości siatkówki w jej różnych obszarach”, dodaje Marquié.
Rozwiązanie naglącego problemu zdrowotnego
Możliwość wcześniejszego rozpoznania demencji przyniosłaby korzyści pacjentom i pozwoliłaby poczynić oszczędności na kosztach opieki zdrowotnej, ponieważ możliwe byłoby zaoferowanie opcji kontrolowania choroby, takich jak zmiana stylu życia, badania kliniczne, stymulacja poznawcza i zasoby społeczne. Pacjenci mogliby również podejmować decyzje dotyczące opieki w przyszłości. Zespół skupi się teraz na naczyniowej składowej siatkówki – sieci naczyń krwionośnych w okolicach plamki i obszarze okołotarczowym. Jego członkowie chcą zbadać zmiany w zagęszczeniu naczyniowym siatkówki, które występują we wczesnych stadiach choroby Alzheimera oraz to, czy korelują one ze zmianami naczyniowymi w mózgu.
Słowa kluczowe
IPACBIS, demencja, choroba Alzheimera, pamięć, siatkówka, diagnostyka, optyczna tomografia koherencyjna, biomarker, beta-amyloid, zaburzenia funkcji poznawczych
