Badanie, dzięki któremu sprawiedliwość i uczciwość staną się dla Europejczyków prawdziwe
Punktem wyjściowym dla naukowców odpowiedzialnych za projekt ETHOS był fakt, że chociaż można rozmawiać o europejskim zbiorze wartości, np. szacunku dla praw człowieka lub ochronie słabszych grup społecznych, sama koncepcja sprawiedliwości pozostaje dorozumiana. „Czytając dokumenty założycielskie UE zauważymy, że sprawiedliwość często pozostaje niezdefiniowana”, mówi Dorota Lepianka, starszy badacz interdyscyplinarnych nauk społecznych na Uniwersytecie w Utrechcie w Holandii i koordynatorka projektu ETHOS. „Naszą rolą jest opracowanie europejskiej teorii sprawiedliwości, która mogłaby być odpowiedzią na trudne czasy, w jakich znalazła się Europa”. Zespół badaczy postanowił zbadać, w jaki sposób sprawiedliwość jest stosowana w czterech obszarach: obywatelskim, społecznym, ekonomicznym i politycznym. Przeanalizowano tradycje filozoficzne i polityczne, ramy prawne i codzienne praktyki w instytucjach oraz debacie publicznej. Ponadto uwzględniono doświadczenia słabszych grup społecznych w sześciu europejskich krajach. „Porównaliśmy ustalenia empiryczne i przebieg debaty filozoficznej”, mówi Trudie Knijn, profesor interdyscyplinarnych nauk społecznych w Utrecht i koordynator projektu ETHOS. Porównanie przepisów w sześciu krajach i tego, jaki mają one wpływ na słabsze grupy społeczne, dało ciekawe rezultaty. Jednym z nich było odkrycie luki pomiędzy prawami mniejszości na papierze na poziomie ponadnarodowym a zakresem, w jakim ludzie mogą korzystać z tych praw w krajach członkowskich. „Osoby, które muszą realizować te przepisy w praktyce, często nie zdają sobie sprawy, że one w ogóle istnieją”, mówi Knijn. „Wdrożenie ich na niższych poziomach administracji państwowej zawodzi”.
Od praw po winę
Analiza przepisów dotyczących świadczeń socjalnych w sześciu krajach wskazała na powolną, ale systematyczną zmianę od początku kryzysu finansowego w 2008 roku, postępującą od systemu praw do podejścia opartego na zasługach i wzajemności. „Widać wyraźny trend w kierunku obwiniania ludzi”, twierdzi Knijn. „Obecnie ludzie muszą zasługiwać na swoje świadczenia, a to oznacza, że muszą na nie zapracować”. Koncepcja wzajemności wywodzi się z krajów nordyckich, gdzie oferowano szkolenia dotyczące zdobycia wartościowej pracy. „Jednak obecnie praca jest kiepska i mało wartościowa, więc ludzie są karani za niedopasowanie do rynku pracy”, tłumaczy Knijn. Równolegle do badań starano się opracować zintegrowaną teorię sprawiedliwości dla Europy. Zespół badaczy stworzył niedoskonałą teorią, która mogłaby stanowić wytyczne dla zmiany Europy w bardziej sprawiedliwe miejsce. „Identyfikujemy problem, który dla większości osób jest źródłem niesprawiedliwości, np. ograniczony dostęp do edukacji dla niepełnosprawnych dzieci”, mówi Lepianka. „Następnie określamy możliwości, jakie są dostępne, jeśli chcemy zapewnić tym dzieciom większą sprawiedliwość”.
Wdrażanie sprawiedliwości
Diagnozowanie określonych problemów i proponowanie wachlarza rozwiązań może sprawić, że sprawiedliwość stanie się bardziej realna i angażująca. Poprzez uczynienie koncepcji mniej abstrakcyjnej zespół projektu ETHOS uważa, że ludzie chętnie zgodzą się na zmianę podejścia. Większość wniosków i wyników projektu ETHOS będzie udokumentowanych w publikacji pt. „Justice and vulnerability in Europe” („Sprawiedliwość i wrażliwość w Europie”), która ma ukazać się nakładem Edward Elgar Publishing we wrześniu 2020 roku. „Praca przedstawi argumenty na temat tego, dlaczego sprawiedliwość nie jest tylko jednorodnym pojęciem, ale czymś obecnym w naszym codziennym życiu. Znajdą się tam również różne analizy na temat tego, w jaki sposób i dlaczego sprawiedliwość jest lub nie jest stosowana w krajach europejskich”, mówi Kijn.
Słowa kluczowe
ETHOS, sprawiedliwość, uczciwość, słabsze grupy społeczne, świadczenia socjalne
