Dlaczego nikt nie czuje się odpowiedzialny za zbrodnie wojenne
Przeprowadzony w 1961 roku proces norymberski funkcjonariusza nazistowskiego, Adolfa Eichmanna, zainspirował psychologa Stanleya Milgrama do zbadania, dlaczego ludzie wykonują rozkazy, o których wiedzą, że są złe. W jego najsłynniejszym eksperymencie badani byli zachęcani do poddawania aktora za szybą czemuś, co uważali za silny wstrząs elektryczny. Gdy eksperymentator ich do tego zachęcał, większość nie przestawała tego robić, pomimo próśb ofiary. „Dlaczego tak wielu ludzi decyduje się wykonywać rozkazy? Dlaczego tak drastycznie zmienia to ich zachowanie moralne?”, pyta Emilie Caspar, liderka projektu AGENT. Jako neurobiolog społeczny wysuwa ona hipotezę, że aktywność mózgu mogłaby rzucić nieco światła na to, dlaczego ludzie są w stanie podejmować działania, o których wiedzą, że są złe, jeśli otrzymają takie polecenie od osoby z autorytetem. Badaczka, wspierana przez działanie „Maria Skłodowska-Curie”, przyjrzała się dwóm obszarom mózgu. Jeden z nich związany jest z poczuciem sprawczości i odpowiedzialności, a drugi z empatią. „Kiedy czujesz ból, aktywowane są różne obszary mózgu. Kiedy widzisz kogoś innego, kto odczuwa ból, aktywują się podobne obszary”, mówi Emilie Caspar. „Twój mózg przetwarza ból drugiej osoby”. Badaczka postawiła hipotezę, że otrzymywanie rozkazów od kogoś innego zmniejsza naszą empatyczną reakcję, przez co jesteśmy bardziej skłonni do zadawania bólu innym. Eksperymenty, które przeprowadziła w Holenderskim Instytucie Neuronauki w Amsterdamie, były wzorowane na badaniach Milgrama, ale przezwyciężyły związane z nimi problemy etyczne. W trakcie 60 rund uczestnicy mogli wybrać, czy poddać innego wolontariusza bolesnym wstrząsom elektrycznym, czy nie. Za każdy wywołany wstrząs agresor zarabiał 5 centów. „Byłam pewna, że nikt nie podda innej osoby wstrząsom elektrycznym za 5 centów”, mówi Emilie Caspar. „Okazało się, że decydowano się na to bardzo wiele razy”. Następnie przedstawiano drugie doświadczenie, gdzie w każdej z 60 rund instruktor wydawał polecenie do wywołania wstrząsu elektrycznego lub do wstrzymania się. W tym czasie Emilie Caspar i jej zespół monitorowali aktywność mózgu u osoby wywołującej wstrząsy, używając sprzętu do funkcjonalnego rezonansu magnetycznego i elektroencefalografii. Badaczka twierdzi, że zauważono wyraźną różnicę w aktywności mózgu, kiedy ludzie wykonują rozkaz wywołania wstrząsu i kiedy mogą sami podjąć decyzję, czy to zrobić. Wyniki badań zostaną wkrótce opublikowane w prasie naukowej. Emilie Caspar mówi, że wsparcie ze środków UE miało zasadnicze znaczenie, jeśli chodzi o dostęp do wiedzy eksperckiej i sprzętu potrzebnego do rozwinięcia jej teorii. Po przeprowadzeniu swojego eksperymentu badaczka odwiedziła Rwandę, aby sprawdzić, czy ludobójstwo w 1994 roku miało wpływ na stosunek ludzi do zadawania bólu innym. Jej wnioski stanowią ponurą lekturę. Według Emilie Caspar, spośród 800 osób, które zbadała na całym świecie, tylko 16 odmówiło wykonania rozkazów. „Większość przypadków ludzkiego okrucieństwa wynika z posłuszeństwa wobec władzy”, mówi. „Dlaczego tak niewielu potrafi się jej oprzeć?” Chociaż trudno jest znaleźć coś pozytywnego w wynikach jej badań, Emilie Caspar twierdzi, że lepsze zrozumienie tego, jak mózg przetwarza empatię i polecenia, może ujawnić sposoby, które w przyszłości pomogą nam opierać się nawoływaniom do przemocy.
Słowa kluczowe
AGENT, moralny, hierarchia, neuronauka, empatia, skan, człowiek, funkcjonalny rezonans magnetyczny, Milgram, wojna, zbrodnia