Leki onkologiczne przyszłości
W 2018 roku zdiagnozowano ponad 2 miliony nowych przypadków zachorowań na raka piersi, co czyni ten nowotwór najczęstszym typem nowotworu występującym u kobiet na świecie. Dobra wiadomość jest taka, że dzięki udoskonaleniu metod diagnostycznych, prognostycznych i leczenia guzów pierwotnych, wskaźnik przeżyć pięcioletnich wynosi obecnie 90 %. Zła wiadomość jest natomiast taka, że przerzuty raka piersi, inaczej rozsiew nowotworu poza tkankę gruczołu piersiowego i sąsiednie węzły chłonne do odległych narządów, pozostają nieuleczalne. Najnowsze badania nad nowotworem złośliwym rzucają nowe światło na rolę przejścia epitelialno-mezenchymalnego (ang. epithelial-to-mesenchymal transition, EMT). Nowotwór złośliwy wywodzi się z komórek budujących skórę lub tkanek wyściełających narządy. Jak w przypadku innych nowotworów, nieprawidłowe komórki dzielą się w sposób niekontrolowany i poprzez mechanizm EMT są rozsiewane do innych części ciała, dając przerzuty. Według niektórych badaczy zahamowanie mechanizmu EMT może być kluczem do wyleczenia złośliwego raka piersi. Tego zadania podjęli się członkowie finansowanego ze środków UE projektu MATADOR (MAmmary chemoresistant Tumor deAth by Directed cell ORientation). „Projekt MATADOR jest poświęcony opracowaniu nowego testu komórkowego do badań przesiewowych leków, który identyfikowałby związki skutecznie hamujące mechanizm EMT”, wyjaśnia Manuel Thery, koordynator projektu.
Opracowanie komercyjnego testu komórkowego
Realizowany pod auspicjami Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERBN) projekt MATADOR, mający dowieść słuszności założonej koncepcji, jest rozszerzeniem projektu SPICY realizowanego w ramach grantu ERBN dla badań pionierskich. Zespół projektu SPICY z powodzeniem opracował test badający stan przejścia epitelialno-mezenchymalnego w komórkach raka piersi. „Korzystając z tamtej wiedzy, opracowujemy komercyjne testy komórkowe, które posłużą do wynalezienia nowych leków i wyleczenia guzów piersi”, tłumaczy Thery. Test komórkowy jest eksperymentem, który wykonuje się na hodowli komórek, by dokonać oceny ich poszczególnych funkcji, takich jak żywotność, podział czy migracja. Zdaniem Thery’ego jednym z największych wyzwań w tym kontekście było zapewnienie zgodności testu ze standardowym protokołem stosowanym w przemyśle farmaceutycznym dla badań przesiewowych leków. Wymagało to zmiany formatu pierwotnego testu, tzn. zamiany małych szkiełek nakrywkowych 2x2 cm na używane standardowo w branży mikropłytki 96-dołkowe. „Musieliśmy zapewnić wysoką jednorodność gęstości komórek, tymczasem mały rozmiar dołków sprzyja agregacji komórek pośrodku i na brzegach, co znacznie utrudnia posiew”, tłumaczy Thery. „Aby pokonać tę trudność, skorygowaliśmy objętość i temperaturę każdego dołka, usuwając tym samym przyczynę agregacji komórek”.
Ważny pierwszy krok
Po przeformatowaniu testów badacze przeprowadzili pozytywną kontrolę forskoliny – związku odwracającego mechanizm EMT. „Udało się nam uchwycić efekt, jaki ten związek wywiera na hamowanie mechanizmu EMT, co jest pierwszym krokiem w kierunku opracowania leków onkologicznych jutra”, dodaje badacz. W tej chwili zespół prowadzi badania przesiewowe małej biblioteki leków zatwierdzonych przez Amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA). W oparciu o sukces tego etapu badań, naukowcy powołają do życia nowe przedsiębiorstwo badawcze, które zajmować się będzie testowaniem leków na potrzeby firm farmaceutycznych.
Słowa kluczowe
MATADOR, rak piersi, przerzutowy rak piersi, rak złośliwy, przejście epitelialno-mezenchymalne (EMT), badania przesiewowe leków, SPICY, Europejska Rada ds. Badań Naukowych (ERBN), testy komórkowe
