Raport z przeglądu ERBN podkreśla sukcesy, ale ostrzega też o potrzebie zmian
Europejska Rada ds. Badań Naukowych (ERBN) "odniosła nadspodziewany sukces" - czytamy w nowo opublikowanym raporcie z przeglądu struktur i mechanizmów ERBN po pierwszych dwóch latach działalności. Niemniej autorzy zaznaczają swoje poważne obawy co do długofalowego utrzymania sukcesu tej instytucji i apelują do Komisji, aby dołożyła wszelkich starań, by przystosować regulaminy i procedury ERBN do jej misji, którą jest wspieranie konkurencyjnych, pionierskich badań w Europie. Kiedy zakładano ERBN w lutym 2007 r., ustalono również, że w połowie realizacji Siódmego Programu Ramowego (7PR) przeprowadzony zostanie przegląd struktur i mechanizmów tej instytucji. Przeglądu dokonał zespół sześciu ekspertów w dziedzinie polityki badań naukowych i zarządzania nimi, pod kierownictwem profesora psychologii i byłego prezydenta Łotwy, Vairy Vike-Freibergi. Raport przygotowany przez zespół opiera się na wywiadach ze starszą kadrą ERBN, opiniach otrzymanych od organizacji badawczych oraz sondażu przeprowadzonym wśród wnioskodawców i recenzentów. Podkreśla się w nim ogromny sukces ERBN polegający na przyciągnięciu dużej liczby wniosków o granty oraz znakomitych naukowców z całego świata w celu zrecenzowania tychże. Sukces ERBN przypisywany jest entuzjazmowi społeczności naukowej oraz szacunkowi, jaki Komisja Europejska okazała swobodzie akademickiej poszczególnych paneli oceniających otrzymane wnioski. Zespół ekspertów wyraził szczególne uznanie dla Komisarza ds. Nauki i Badań, Janeza Potocnika, za ton jaki nadał sprawie. "Owe dobre praktyki są czynnikami zasadniczymi, które należy zachować w przyszłości" - czytamy w raporcie. Zespół docenia także pozytywny wpływ ERBN na krajowe systemy badań naukowych - wiele krajów korzysta obecnie z wyników ewaluacji przeprowadzonej przez ERBN w przyznawaniu krajowych grantów poszczególnym naukowcom, których wnioski spełniły wymagane standardy jakościowe, ale nie otrzymały finansowania z ERBN z powodu braku funduszy. W świetle tak wielkiego zapotrzebowania na fundusze z ERBN zespół ekspertów zaleca poszerzenie ERBN oraz podniesienie jej wagi w przyszłych programach ramowych. Jednakże raport ostrzega, że "na poziomie najbardziej podstawowym brak spójności pomiędzy obecną filozofią zarządzania, regułami administracyjnymi i praktykami a celami wyznaczonymi dla ERBN". Zauważa się, że dotąd niedoskonałości te kompensowane były przez dobrą wolę i poświęcenie osób zaangażowanych w prace ERBN. Jednak, jak podkreśla się w raporcie: "instytucje nie są w stanie przetrwać wyłącznie w oparciu o dobrą wolę". Zespół wyraził obawę, że jeśli problemy te nie zostaną rozwiązane w odpowiedni sposób, "początkowy sukces ERBN może zaniknąć". Głównym problemem zidentyfikowanym przez ekspertów są "nadmiernie uciążliwe" przepisy dotyczące rekrutacji i wydatków ponoszonych przez recenzentów, które zniechęcają naukowców do uczestnictwa w procesie recenzowania wniosków przez ERBN. "Prawidłowe funkcjonowanie ERBN możliwe jest tylko wówczas, kiedy będzie można mobilizować najlepszych naukowców w Europie w celu zapewnienia sprawiedliwej i rozsądnej oceny przedkładanych propozycji" - piszą autorzy. "Recenzenci nie są podwykonawcami lecz wartościowymi ochotnikami i należy ich w ten sposób traktować." Jedno z zaleceń raportu mówi, iż członkowie Rady Naukowej ERBN, a zwłaszcza prezes i wiceprezesi, powinni otrzymywać wynagrodzenie za pełnienie swoich funkcji, a instytucje goszczące powinny otrzymywać pieniądze za udzielone wsparcie administracyjne. Poza tym zarząd ERBN powinien składać się głównie z naukowców - zalecają autorzy raportu. "Nie do przyjęcia jest dziś w Europie sytuacja, w której nie-naukowcy, którzy sami nie posiadają doświadczeń w prowadzeniu udanych przedsięwzięć naukowych, kierowali dużymi europejskimi programami badawczymi! Tę wadę strukturalną należy usunąć czym prędzej" - napisano w raporcie. Na koniec zespół ekspertów zaleca, aby za następne dwa lata ponownie przeprowadzić zewnętrzny przegląd w celu sprawdzenia, czy ostanie zalecenia zostały wykonane i określenia ewentualnych dalszych zmian. "ERBN nabiera strategicznej wagi dla Europy i już teraz wywiera znacząco pozytywny wpływ na europejską scenę badawczą. Dalsze powodzenie oraz osiągniecie celu, jakim jest stworzenie z ERBN światowej klasy agencji, zależą jednak od dostosowania jej filozofii działania oraz wierności wizji, która doprowadziła do stworzenia tej organizacji" - podsumowuje profesor Vike-Freiberga. "Ufamy, iż Komisja sprawnie wprowadzi w życie nasze zalecenia, ponieważ ERBN stanowi oryginalne i niezbędne narzędzie europejskich badań naukowych." Komisarz Potocnik z zadowoleniem przyjął raport, mówiąc: "Choć ERBN już teraz można określić mianem lidera w finansowaniu pionierskich badań w Europie, nasze ambicje nie powinny się na tym kończyć. Wnioski wyciągnięte przez zespół ekspertów pomogą nam określić kierunek dalszych prac i uczynić z ERBN dojrzałą i w pełni wydajną część europejskiego systemu badań naukowych." Do października 2009 r. Komisja odniesie się do raportu i przedstawi swoje propozycje dotyczące przyszłości ERBN.