„Materialne” spojrzenie na rosyjską awangardę
Zmiana punktu zainteresowań historyków zajmujących się wzornictwem oraz wielu osób tworzących kulturę materialną (takich, jak inżynierowie, testerzy produktów czy konsumenci) stwarza szerokie możliwości badania wzornictwa z czasów państwowego socjalizmu. W takim ustroju projektanci mają nikłe szanse na zyskanie uznania dla swej indywidualnej pracy. Jednak, jak zauważa uczestniczka projektu SAGDESOR, dr Yulia Karpova: „Państwowy socjalizm jest żyznym gruntem dla historii wzorów »nowomaterialnych« czy »zorientowanych na przedmiot«, a ponadto oferuje teoretyczny precedens w postaci idei »przedmiotu towarzyszącego«”. To opracowana w latach 20. ubiegłego wieku przez radziecką awangardę koncepcja, która odnosi się do przedmiotów, jako praktycznych i funkcjonalnych „współpracowników” i „towarzyszy” dla użytkujących ich ludzi, a nie kuszących towarów, jakimi są w społeczeństwach kapitalistycznych. Finansowany ze środków grantu indywidualnych stypendiów „Maria Skłodowska-Curie” projekt SAGDESOR odkrywał historyczne próby stworzenia socjalistycznego przedmiotu towarzyszącego w odpowiedzi na rozkwitającą zachodnią kulturę konsumpcyjną i wykorzystania go, jako narzędzia miękkiej siły w kulturowej Zimnej wojnie. Wzornictwo i kultura materialna „Z metodologicznego punktu widzenia połączyłam poglądy nowego materializmu i najnowsze historie związane ze wzornictwem z teoretycznymi ramami radzieckiego produktywizmu”, wyjaśnia stypendystka. Ponadto, wzięła ona także pod uwagę ideę z teorii literatury rosyjskiej awangardy, czyli „biografię przedmiotu”. Idea biografii przedmiotów została opracowana w latach 20. poprzedniego wieku przez krytyka literackiego, Sergeia Tretiakova, i wyłoniła się ponownie w latach 80. w nurcie zachodniej antropologii, budząc zainteresowanie znaczeniem przedmiotów użytku codziennego. Badanie zgłębiało także teorie zrównoważoności we wzornictwie i kulturze materialnej. Zainteresowanie tą kwestią wynikło przy okazji dyskusji podczas konferencji, na której dr Karpova prezentowała temat ekologicznie odpowiedzialnej pedagogiki wzornictwa w Związku Radzieckim w latach 80. ubiegłego wieku. Od tego momentu dalsze badania w tej materii zawierały się w jednym z rozdziałów książki, nad którą pracuje i która będzie jednym z kluczowych osiągnięć jej badań. Komunikacja między przeszłością i teraźniejszością Oczekiwana w 2020 r. książka pod tytułem: „Przedmioty towarzyszące: wzornictwo i kultura materialna w radzieckiej Rosji, w latach 60. i 80. ubiegłego wieku” będzie ilustrowaną publikacją dostępną na zasadzie otwartego dostępu, wydaną przez Manchester University Press. „To przedstawienie nowego poglądu na historię radzieckiego wzornictwa poprzez koncentrowanie się na idei przedmiotów towarzyszących, jako nośników postępowych relacji społecznych, jakie finansowane przez państwo radzieckie wzornictwo odziedziczyło po awangardzie”. Innymi osiągnięciami projektu będą dwa rozdziały stworzone do wydań zbiorowych, których publikacja nastąpi w 2019 r. W marcu 2018 r. stypendystka zorganizowała międzynarodową konferencję interdyscyplinarną o nazwie: „Cielesność rzeczy: płeć, kultura materialna i wzornictwo w (post)sowieckiej Rosji”. Absolwenci i pracownicy różnych dyscyplin połączyli siły, aby na jeszcze raz rozważyć treść (post)sowieckiej kultury materialnej, płci i wzornictwa. Dr Karpova przewodniczyła sesji panelowej pt.: „Kobiety, jako projektantki i producentki”. Mnogość historii Podejście przyjęte w ramach projektu odpowiada metodologicznej różnorodności historii wzornictwa. Jest to względnie nowa dyscyplina naukowa, która powstała w Zjednoczonym Królestwie w latach 70. ubiegłego wieku i od tamtej pory upowszechniła się na świecie. Zapożycza ona metody z dyscyplin, takich jak archeologia, antropologia, nauki ścisłe i badania technologiczne, a także historia sztuki. Przeprowadzenie badania w tej dziedzinie przyczyniło się do celu, jakim jest rozszerzenie geograficznego zasięgu badań i odkrywanie wielu historii wzornictwa, a nie tylko tych ograniczonych do zaawansowanych przemysłowo zachodnich społeczeństw kapitalistycznych. Badanie SAGDESOR i jego wyniki wykazały, że późnoradziecka kultura materialna była dziedziną niezwykle dynamiczną, dostrzegającą międzynarodowy rozwój wzornictwa i odpowiadającą na niego w sposób, który wykraczał poza oficjalną ideologię socjalizmu państwowego. „Znaczenie projektu SAGDESOR wiąże się z nieprzemijającym wpływem późnoradzieckiej kultury wzornictwa na współczesną Rosję, a także na środowisko międzynarodowe”, podkreśla dr Karpova. „Odnosi się to do dyplomacji kulturowej, globalnej migracji oraz formalnej i nieformalnej komunikacji między ludźmi i instytucjami”.
Słowa kluczowe
SAGDESOR, kultura materialna, socjalizm państwowy, przedmioty towarzyszące, rosyjska awangarda, wzornictwo radzieckie, socjalistyczna kultura wzornicza, historia wzornictwa
