Wpływ kultury na rozwój komunikacji u niemowląt
Tanzańska Hadza to szczególnie interesująca wspólnota kulturowa, żyjąca w warunkach podobnych do tych, w jakich żyli nasi przodkowie. W ramach projektu Hadza communication zastosowano interdyscyplinarne podejście do badania interakcji werbalnych i niewerbalnych niemowląt z ich otoczeniem społecznym. Innowacje w nowoczesnych badaniach antropologicznych „Opracowaliśmy zminiaturyzowane urządzenie do zbierania danych, multimodalny rejestrator interakcji dla dzieci (MIRC), który służył do zbierania danych fizjologicznych (tętno), nagrań audio oraz rejestrowania odległości ważnych opiekunów od niemowlęcia”, tłumaczy dr Monika Abels, kierownik projektu. Niemowlęta nosiły urządzenie przez dłuższy czas, a aparat nie przeszkadzał im w codziennych czynnościach. „Według naszej wiedzy jest to pierwsze urządzenie łączące te strumienie danych”, mówi dr Abels. Jego innowacyjność polega na umożliwieniu prowadzenia badań niezależnych od zmęczenia i subiektywnej oceny obserwatora. Automatyczny pomiar odległości stanowi interesującą alternatywę dla tradycyjnej metody obserwacji odległości, która jest często stosowana przez antropologów. Wspólny wątek rozwoju komunikacji na przestrzeni wieków Badanie wykazało, że niemowlęta Hadza mają podobne doświadczenia interakcji jak niemowlęta w innych społecznościach, które zostały wcześniej szerzej opisane. Dr Abels przywołuje przykład: „Najczęściej wykonywane przez nich gesty to »pokaż/daj«, »wskaż«, »poproś« i »podnieś mnie«”. To kluczowe ustalenie „wydaje się przemawiać za tezą, że gesty te mogą być częścią uniwersalnego ludzkiego repertuaru gestów”. Inne ważne wnioski pokazują, że stan niemowlęcia ma wpływ na wzorce interakcji: „Na przykład, niemowlęta wykonują gesty proszące i »podnieś mnie« częściej, gdy są zdenerwowane, a opiekunowie wykonują wówczas więcej gestów oferujących i zbliżających”. Dr Abels zauważa ponadto, że język, w którym mówi się do niemowląt, różni się w zależności od modelu życia obowiązującego w wioskach, w których mieszkają – istnieją znaczne różnice między niemowlętami z odległych wiosek a niemowlętami z wniosek przechodzących przemiany cywilizacyjne lub żyjących z turystyki. W tym drugim przypadku niemowlęta częściej słyszą czasowniki w trybie rozkazującym niż rzeczowniki w wołaczu. „Choć tryb rozkazujący może pomagać niemowlętom uczestniczyć w działaniach ich partnerów, można go również interpretować jako wyznacznik relacji hierarchicznych, które nie są charakterystyczne dla tradycyjnych, egalitarnych społeczności łowców-zbieraczy”. Najważniejszym ustaleniem projektu jest to, że społeczność Hadzy się zmienia, ponieważ zanikają podstawy jej stylu życia – jest to zjawisko powszechne wśród społeczności łowiecko-zbierackich. Ma to daleko idące konsekwencje dla doświadczeń i rozwoju dzieci, w tym komunikacji. Rozpowszechnianie ustaleń dotyczących komunikacji Narzędzie MIRC było prezentowane na dwuletniej konferencji SRCD 2017 w Austin, w Teksasie. Rezultaty dotychczasowych prac przedstawiono też na „14. międzynarodowym kongresie dotyczącym badania języka dziecięcego” w Lyonie (Francja) oraz na warsztatach pt. „Many Paths to Language (MPaL)”, zorganizowanych w Nijmegen (Holandia). Kolejna prezentacja planowana jest podczas konferencji Evolang XII, która odbędzie się w kwietniu 2018 r. w Toruniu. Wśród innych działań informacyjnych można wymienić prezentację prac społeczności Hadzy, współpracę z pielęgniarką obsługującą społeczność oraz współpracę z Tanzańskim Narodowym Instytutem Badań Medycznych, którego badania są wykorzystywane przy tworzeniu prawa w Tanzanii. W Europie projekt Hadza communication prezentował swoje prace w gabinecie położniczym, a w najbliższej przyszłości planuje się kolejne podobne działania. Chociaż projekt oficjalnie się zakończył, dr Abels twierdzi, że istnieją plany wykorzystania MIRC do zbierania danych w innych społecznościach kulturowych, tak aby można było porównać procesy w różnych kulturach. „Archiwalne materiały filmowe przedstawiające kilka społeczności na przestrzeni kilkudziesięciu lat mogą zostać wykorzystane, by odpowiedzieć na pytanie, czy obserwowany u Hadza wzorzec trybu życia i sposobu zwracania się do niemowląt występuje również w innych zmieniających się społecznościach”, podsumowuje dr Abels.
Słowa kluczowe
Komunikacja u Hadza, niemowlęta, Hadza, łowcy-zbieracze, język, kultura, rozwój komunikacji, społeczeństwo
