Strumienie galaktyczne i ich silniki
W rentgenowskich układach podwójnych zwykle dochodzi do akrecji masy z gwiazdy obracającej się wokół czarnej dziury lub gwiazdy neutronowej w postaci dysku. Najbardziej wewnętrzne regiony tego dysku akrecyjnego są tak gorące, że ich temperatury przekraczają milion stopni, a do tego emitują promienie X. Blisko zwartego obiektu akrecyjnego znaczna część wpadającej materii jest wyrzucana w strumieniach kolimacyjnych, które rozciągają się przez tysiące lat świetlnych. Korzystając z wysokorozdzielczych danych z analiz interferometrycznych teleskopów radiowych, badanie finansowane ze środków UE rzuciło nowe światło na sposób, w jaki czarne dziury produkują te potężne strumienie. W ramach projektu GALACTIC JETS (Studies of jets from galactic black holes and neutron stars) naukowcy posłużyli się teleskopami Very Large Array i Very Large Baseline Array w USA, a także europejską siecią VLBI, aby przyjrzeć się promieniowaniu emitowanemu przez rentgenowskie układy podwójne na wszystkich długościach fali. Celem było uzyskanie obserwacji, z chwilą, gdy twarde promienie X dominowały swoją jaskrawością, a następnie, monitorowanie źródeł promieniowania przez okres od kilku dni do kilku tygodni. Dzięki tej strategii naukowcom udało się wychwycić wybuchy radiowe i promieniowania X kilku czarnych dziur i gwiazd neutronowych. Zaobserwowano, że rentgenowski układ podwójny, znany jako XTE J1908+904, wykryty pod koniec 2013 r., wyrzucił dwa węzły plazmy. Pomiary dostrzegalnego kąta otwarcia i tempo rozszerzania ograniczyły maksymalną prędkość cząstek relatywistycznych wyrzuconych w przestrzeń kosmiczną. Naukowcy wykryli także akrecyjną gwiazdę neutronową w pobliżu masywnej czarnej dziury o nazwie Sagittarius A, AX J1745.6-2901. W okresach, w których dominowało promieniowanie rentgenowskie miękkie, zaobserwowano potężne wiatry, które znikały wraz z pojawieniem się strumieni, które przeważnie emitowały twarde promienie X. Obserwacje zdobyte w ramach projektu GALACTIC JETS dały naukowcom cenną szansę na rozwikłanie tajemnicy strumieni galaktycznych. Zjawiska te nadal nie są w pełni poznane i potrzebne będą dodatkowe dane wysokiej jakości, aby ostatecznie potwierdzić hipotezy naukowe na temat sposobu, w jaki powstają i co je napędza.
Słowa kluczowe
Strumienie galaktyczne, masywne czarne dziury, rentgenowskie układy podwójne, gwiazda neutronowa, Sagittarius A
