Światy poza naszym układem słonecznym
Jednym z najważniejszych powodów, dla których planety pozasłoneczne są trudne w obserwacji, jest to, że mają mniejszą jasność niż gwiazdy, wokół których krążą. Ponadto gwiazdy macierzyste emitują światło, uniemożliwiające bezpośrednią obserwację planet. W efekcie odkryto je po raz pierwszy dopiero w 1992 r., gdy to astronomowie korzystający z Obserwatorium Arecibo w Portoryko zaobserwowali kilka planet krążących wokół pulsara PSR B1257+12. Od tamtej pory niektóre planety pozasłoneczne udało się zaobserwować bezpośrednio przy pomocy teleskopów. Znakomitą większość wykryto jednak metodami pośrednimi, w tym poprzez obserwację tranzytu. Finansowany ze środków UE projekt DICE (Direct imaging of extrasolar planets from LBT and VLT to E-ELT) utorował drogę nowym odkryciom dzięki wykorzystaniu możliwości bezpośredniego obrazowania naziemnych teleskopów europejskich i amerykańskich. Naukowcy uczestniczący w projekcie DICE przeprowadzili poszukiwania gazowych olbrzymów krążących wokół pobliskich gwiazd. Dokładniej mówiąc, badano tworzenie się i ewolucję układów planetarnych w naszej galaktyce. Punktem wyjścia były gwiazdy masywne, które są stosunkowo młode w porównaniu z naszym Słońcem. Następnie przyjrzano się gwiazdom podobnym do HR 8799, z czterema krążącymi wokół niej planetami. Aby zwiększyć czułość bezpośredniej obserwacji planet pozasłonecznych, naukowcy opracowali dwa nowe koronografy. Te filtry odcinające światło pochodzące z tarcz jasnych gwiazd macierzystych zastosowano w teleskopie Very Large Telescope (VLT) w Chile oraz Large Binocular Telescope (LBT) w USA. Dzięki ich udoskonalonej konstrukcji możliwe było uzyskanie dokładnych obrazów planety pozasłonecznej β Pictoris b oraz pewnej protoplanety o małej masie. W ramach projektu opracowano też nowe techniki optyki adaptacyjnej, co pozwoliło na uzyskanie nowych informacji na temat możliwych sposobów wykorzystania spektroskopii szerokiego pola w wielkich teleskopach. Sieć małych teleskopów rozmieszczonych wokół bardzo dużego teleskopu może odbierać obraz wzdłuż wielu różnych linii, dzięki skierowaniu ich w stronę jasnych gwiazd wiodących. Naukowcy uczestniczących w projekcie DICE chcą kontynuować poszukiwania planet pozasłonecznych przy pomocy nowoczesnej aparatury astronomicznej Ekstremalnie Wielkiego Teleskopu Europejskiego (E-ELT). Odkrycie planet podobnych do Ziemi powoduje zwiększenie zainteresowania poszukiwaniem życia pozaziemskiego, szczególnie na obiektach poruszających się po orbicie w ekostrefie gwiazd macierzystych.
Słowa kluczowe
Układ słoneczny, planety pozasłoneczne, gazowe olbrzymy, gwiazdy masywne, Ekstremalnie Wielki Teleskop Europejski
