Historie ERBN – Wspieranie badań nad odpornością I szczepionkami
Prócz wrodzonego układu immunologicznego nasze organizmy posiadają zdolność do nabywania odporności na konkretne patogeny i temu właśnie służą szczepionki. W ramach projektu Jonjic wraz z zespołem analizuje potencjał osłabionej, czy też "pozbawionej zjadliwości" wersji cytomegalowirusa (CMV) jako nowego mechanizmu podawania lub inaczej "wektora" szczepionek. W ramach projektu STADVINN, nagrodzonego w 2012 roku grantem przyznawanym doświadczonym naukowcom, profesor Jonjic chce zmodyfikować wirus, aby ten mógł replikować się w organizmie gospodarza, zwiększając odpowiedź immunologiczną na określone zakażenia. Chodzi o to, aby układ odpornościowy zapamiętał wirusa pomimo tego, że został on wcześniej osłabiony, a tym samym unieszkodliwiony, czy też pozbawiony działania patogennego. "Pomysł narodził się po długich rozmyślaniach na temat odpowiedzi układu immunologicznego na patogeny wirusowe, a dokładnie CMV. W szczególności interesowały mnie mechanizmy, dzięki którym "oporne" wirusy potrafią przechytrzyć układ immunologiczny i przetrwać w organizmie gospodarza pomimo prawidłowej odpowiedzi", mówi prof. Jonjic, który na co dzień pracuje na Wydziale Medycyny Uniwersytetu w Rijece na Chorwacji. Wirusy wykorzystywane w szczepionkach Główny zamysł opiera się na receptorze NKG2D i jego ekspresji w komórkach NK (naturalnych zabójcach), należących do wrodzonego układu odpornościowego, oraz w limfocytach T CD8+, czyli leukocytach, które stanowią element nabytej odpowiedzi immunologicznej. Limfocyty T są w stanie zapamiętać kontakt z obcymi "antygenami" występującymi w czasie infekcji, tak że ponowna infekcja tym samym patogenem jest szybko opanowywana. "Indukcję specyficznych limfocytów T CD8+ powszechnie uznaje się za możliwy wybór metody opracowywania szczepionek, zwłaszcza przeciw patogenom, w przypadku których szczepionki oparte na przeciwciałach zapewniają niewystarczającą ochronę. Wirusy opryszczki pozbawione zjadliwości, w tym CMV, są więc dobrymi kandydatami do wykorzystania jako wektory szczepionek w walce przeciwko wielu infekcjom o dużym znaczeniu klinicznym", wyjaśnia prof. Jonjic. "Opisaliśmy kilka genów CMV, odpowiedzialnych za brak odpowiedzi immunologicznej zależnej od ekspresji receptora NKG2D, co sugerowałoby, że receptor ten odgrywa znaczącą rolę w kontroli układu odpornościowego", twierdzi profesor. "Myśl przewodnia przyświecająca temu projektowi stanowi pochodną naszych danych, które sugerują, że wektor CMV wykazujący ekspresję NKG2D przy jednoczesnym braku inhibitorów wirusowych ma ogromny potencjał na zwiększenie skuteczności reakcji limfocytów T CD8". Jedno z zagrożeń stosowania żywych, osłabionych wirusów jako wektorów to kontrola przez układ immunologiczny tak skuteczna, że szczepionki nie są w stanie wzbudzić wystarczającej odporności na przyszłe infekcje. "Jednak wektor szczepionki opracowany przez mój zespół, pomimo jego skutecznej kontroli, zachowuje swoją zdolność skutecznego wywoływania odpowiedzi immunologicznej i ochrony przed infekcjami wywoływanymi przez zjadliwe wirusy znajdujące się w przyrodzie", zapewnia prof. Jonjic. "Zamierzamy teraz przetestować podejście szczepionka-wektor przeciw różnym antygenom bakteryjnym i nowotworowym – informuje – oraz pracujemy już nad transferem danych uzyskanych z układu CMV myszy do wektora opartego na CMV człowieka". "Zastrzyk dofinansowania" Prof. Jonjic ma nadzieję, że prace naukowe prowadzone pod jego kierunkiem i przez innych naukowców w Chorwacji zyskają impuls wraz z przystąpieniem w tym roku ich kraju do UE. "Jestem bardzo optymistycznie nastawiony i cieszę się na tę perspektywę", stwierdza. "Swobodna komunikacja i przekraczanie granic to nieodzowna część nauki. Relacje osobiste są niezwykle ważne dla tego typu współpracy międzynarodowej. Wcześniej otrzymałem ogromne wsparcie od niemieckich kolegów, kiedy rozpoczynałem tam karierę, a obecnie współpracuję z naukowcami z sąsiednich krajów, między innymi z Serbii, Słowenii oraz Bośni i Hercegowiny". "Nauka chorwacka ma wielki potencjał, a kraj już odniósł sukces zdobywając dofinansowanie badań naukowych ze środków UE, aczkolwiek nie ma rozwoju nauki bez mobilności. Europa jest zlepkiem różnorodnych, a jednocześnie wspólnych idei. Każdy kraj jest wyjątkowy, a jednocześnie europejski. Przystąpienie do UE ułatwi studentom i młodym naukowcom podróżowanie i wymianę pomysłów", zapewnia prof. Jonjic. - Źródło: Prof. Stipan Jonjic - Koordynator projektu: Wydział Medycyny, Uniwersytet w Rijece, Chorwacja - Tytuł projektu: Wzmacniane odporności nabytej poprzez odporność wrodzoną: poprawa odpowiedzi limfocytu T CD8+ przez wykorzystanie ekspresji liganda dla NKG2D w wektorze wirusa opryszczki - Akronim projektu: STADVINN - strona internetowa koordynatora projektu STADVINN - Siódmy program ramowy (7PR) (Nabór wniosków do ERBN): Grant dla doświadczonych naukowców 2012 - Finansowanie przez KE: 1 754 897 EUR - Czas trwania projektu: 5 lat