Efemerydy zaktualizowane o starsze obserwacje
W astronomii efemerydy to obliczenia matematyczne używane przede wszystkim do wyznaczania pozycji i orbity naturalnych satelitów. Badacze kosmosu używają efemeryd do określenia położenia satelitów i ich planet w konkretnym momencie w przyszłości. Dane te są niezbędne do planowania manewrów przelotu, podczas których statek kosmiczny przelatuje w pobliżu danego obiektu w celu wykonania jego obserwacji. Analiza dynamiki satelitów, w połączeniu z precyzyjnymi obserwacjami, pozwala naukowcom na badanie wnętrza planet w oparciu o modelowanie ich pól grawitacyjnych. Aktualnie badania geodezji i dynamiki planet są rozdrobnione, ponieważ prowadzi je zarówno Europejska Agencja Kosmiczna (ESA), jak i szereg krajowych instytucji i uczelni. Uczestnicy pewnego unijnego projektu postanowili zgromadzić fachową wiedzę na temat efemeryd, dostępną w Europie. W ramach projektu ESPACE (European satellite partnership for computing ephemerides) siedem uniwersytetów i centrów badawczych połączyło siły z zamiarem znalezienia nowych metod obliczania efemeryd. Prace oparto na zebranych podczas misji kosmicznych obserwacjach grawitacji, ułożenia poszczególnych ciał niebieskich i oddziaływań pływowych, przy czym niektóre z tych danych nie były nigdy dotąd używane. Obserwacje kosmiczne uzupełniono danymi z obserwatoriów naziemnych, w tym płytami fotograficznymi zarejestrowanymi przyrządami długoogniskowymi, w celu dokładniejszego wyznaczenia ograniczeń ruchów satelitów w Układzie Słonecznym. W niektórych obserwatoriach, szczególnie w Stanach Zjednoczonych, przechowywane są duże ilości płyt fotograficznych, które nigdy nie były analizowane z użyciem nowoczesnych technik fotograficznych. Używając skanera nowej generacji, sporządzono cyfrowe wersje płyt przechowywanych w Obserwatorium Marynarki Stanów Zjednoczonych (USNO) i innych instytutach. Skorzystanie ze starszych obserwacji pozwoliło uzyskać rozpiętość czasową niezbędną do identyfikowania drobnych odchyleń w ruchach naturalnych satelitów. Dzięki temu badacze z projektu ESPACE dokonali dokładniejszych obliczeń pozycji Marsa, Saturna i Urana. Wszystkie zeskanowane i przeanalizowane dane udostępniono w bazie danych naturalnych satelitów ESPACE i są one gotowe do wykorzystania w obliczeniach efemeryd. Zdigitalizowane dane astrometryczne w połączeniu z danymi satelitarnymi są już wykorzystywane do ulepszenia modeli orbit statków kosmicznych. Będą one bardzo cenne dla planowanych misji planetarnych, takich jak ExoMars. Co jeszcze ważniejsze, projekt ESPACE stworzył pierwszą europejską sieć badaczy kosmosu zajmującą się efemerydami. Rezultaty projektu powinny być widoczne za kilka lat. Partnerzy planują kontynuację wspólnych prac i chcą przyjrzeć się możliwościom bardziej efektywnego wykorzystania oddzielnych zbiorów danych.
Słowa kluczowe
Efemerydy, planetarne, Układ Słoneczny, astrometryczne, sondy kosmiczne, ESPACE
