Siedem kroków do poprawy zarządzania etyką badań naukowych
W ramach projektu ETHNA System powstał przewodnik opisujący krok po kroku, jak zaprojektować systemy zarządzania etyką, opierając się na wewnętrznych zasobach i kadrze zarządzającej, oraz w jaki sposób monitorować system po jego wdrożeniu. Zespół projektu ETHNA System opracował to podejście na podstawie analizy najnowszych praktyk i narzędzi zarządzania, które wzmacniają rzetelność badawczą, uwzględniają perspektywę płci i zwiększają udział społeczeństwa w badaniach i szkolnictwie wyższym – i które w ostatnim czasie zyskują na popularności. Do działań w tym zakresie należy tworzenie kodeksów etyki i dobrych praktyk, ustanawianie komisji etyki i wdrażanie skutecznych procedur zgłaszania złych praktyk. Wciąż jednak brakuje świadomości, w jaki sposób praktyki te mogą ułatwić zarządzanie etyką badań, co wyraźnie widać w braku wysiłków zmierzających do integracji tego typu metod.
Projektowanie zintegrowanego systemu zarządzania etyką
Konsorcjum ETHNA postawiło sobie za cel opracowanie systemu zarządzania etycznego, który ma pomóc organizacjom badawczym w skutecznym wdrożeniu najlepszych praktyk. „Naszym zamiarem było opracowanie łatwego w użyciu i praktycznego przewodnika, opartego na najnowszych osiągnięciach w dziedzinie europejskich i międzynarodowych badań”, wyjaśnia koordynatorka projektu Elsa González-Esteban z hiszpańskiego Uniwersytetu Jaume I. Aby to osiągnąć, do udziału w projekcie zaproszono uczonych z wielu dyscyplin posiadających doświadczenie w dziedzinach, takich jak etyka organizacyjna, teoria dotycząca sprawiedliwych relacji między płciami, udział społeczeństwa i otwarty dostęp. „W ciągu pierwszego roku dzieliliśmy się teoretycznymi i praktycznymi źródłami niezbędnymi do stworzenia zintegrowanego systemu zarządzania etyką badań i innowacji”, twierdzi González-Esteban. „Chcieliśmy, aby system ten można było wdrożyć w różnych typach organizacji, zarówno w tych, które finansują, jak i tych, które prowadzą badania lub tworzą innowacje”.
System zarządzania etycznego dla naukowców
Ta wspólna praca zaowocowała opracowaniem podejścia nazwanego ETHNA System. System ten składa się z siedmiu etapów i obejmuje cztery zintegrowane instrumenty, niezbędne do prowadzenia odpowiedzialnych badań. Instrumentami są: kodeks etyki i dobrych praktyk dla naukowców lub osób zaangażowanych w działalność badawczą i innowacyjną, komisja etyki ds. badań i innowacji, linia etyki (kanał komunikacji przeznaczony dla zaangażowanych zainteresowanych stron) oraz system wskaźników wydajności i monitorowania na potrzeby tworzenia rocznych lub dwuletnich sprawozdań. System był przedmiotem działań pilotażowych, które przeprowadzono w sześciu organizacjach w Bułgarii, Estonii, Hiszpanii, Norwegii i Portugalii. Kluczowe spostrzeżenia zebrane podczas tych działań zostały podsumowane w opracowanym przez zespół projektu Pięcioletnim planie zrównoważonego rozwoju oraz towarzyszącym mu podręczniku dotyczącym koordynacji i szkolenia personelu.
Urzeczywistnianie wizji etycznego zarządzania
„Udało nam się opracować i opublikować szereg praktycznych przewodników i zasobów na potrzeby tworzenia systemu zarządzania etycznego”, zaznacza González-Esteban. Obejmują one zawierający siedem kroków zestaw narzędzi, w którym uwzględniono kwestie, takie jak wyznaczanie planu działania, ustalanie wskaźników monitorowania oraz wdrażanie planu komunikacji wewnętrznej. Opublikowano również trzy podręczniki na temat zaangażowania zainteresowanych stron, a także plan dotyczący zmian instytucjonalnych. Oprócz publikacji poszczególnych zasobów na stronie projektu udostępniono też inne kamienie milowe oraz przykłady najnowszych badań nad rzetelnością, otwartym dostępem i zaangażowaniem społeczeństwa. „Uważam, że wśród rezultatów projektu wyróżnia się również nasza książka wydana w modelu otwartego dostępu, poświęcona etyce oraz odpowiedzialnym badaniom i innowacjom w praktyce”, dodaje González-Esteban. „Jest to zwieńczenie naszej ponad trzyletniej pracy nad projektem”. González-Esteban i jej zespół wierzą, że rezultaty projektu ETHNA System – obejmujące imponującą listę zasobów – pomogą uczynić zarządzanie etyką w instytucjach badawczych przedsięwzięciem znacznie bardziej wykonalnym i łatwiejszym do wdrożenia.
Słowa kluczowe
ETHNA System, etyka badań, zarządzanie, płeć, edukacja