W głowach starożytnych Egipcjan
Jak starożytni Egipcjanie postrzegali świat? Odpowiedzi na to fascynujące pytanie poszukiwano w eksperymentalnym projekcie MAP, w którym posłużono się starożytnymi manuskryptami, aby dowiedzieć się, jak środowisko fizyczne kształtowało umysły żyjących w nim osób. „MAP był pionierskim projektem badawczym poświęconym definicji konstytucji przestrzeni w starożytnym Egipcie”, mówi Elena Tiribilli, główna badaczka w zespole projektu MAP. Projekt miał na celu znalezienie konkretnych punktów stycznych, w których krajobrazy wywierały przemożny wpływ zarówno na jednostki, jak i społeczeństwo Egiptu, w którym wierzenia były ściśle powiązane ze światem fizycznym. „Starożytne egipskie elity kapłańskie postrzegały swoje zewnętrzne środowisko przez pryzmat mitycznych i symbolicznych interpretacji, w których granice między religią a topografią były znacznie mniej wyraźne niż we współczesnej percepcji”, mówi Tiribilli. W projekcie MAP połączono krytyczną teorię „socjologii przestrzeni” z dowodami archeologicznymi w celu zbadania podstawowych powiązań między myśleniem i przestrzenią w relacji do geografii starożytnego Egiptu. Projekt skupiał się na tekstach i kapłanach, którzy je pisali, żyjących w Epoce Późnej w dziejach Egiptu (664–332 p.n.e.) w zachodniej Delcie Nilu. To właśnie w tej epoce egipscy skrybowie zaczęli dokumentować, kanonizować i kodyfikować świętą geografię regionalną. „Z całej zebranej dokumentacji związanej z tymi kapłanami wyłania się bardzo gęsty i misterny obraz, w którym główną rolę odgrywają liczne jednostki i ich rodziny. Badanie ujawniło istnienie złożonego otoczenia społecznego, na które składała się skomplikowana sieć relacji między ludźmi, krajobrazem religijnym, polityką i terytorium pierwszego tysiąclecia p.n.e.”, wyjaśnia Tiribilli.
Sklasyfikować to, co boskie
W Epoce Późnej pojawiły się w instytucjach religijnych nowe postacie, tzw. „regionalni urzędnicy kapłańscy”, którzy do czasu realizacji projektu MAP nie byli przedmiotem szczegółowych badań. „Urzędnicy ci nie stanowili obiektu badań egiptologów, mimo że niewątpliwie odegrali kluczową rolę w reprezentowaniu i »administrowaniu« konceptualną przestrzenią w umysłach starożytnego społeczeństwa egipskiego, ponieważ byli powiązani, poprzez swoje tytuły, z geografią mitologiczną i teologiczną”, mówi Tiribilli. „Biblioteki w starożytnych świątyniach egipskich zawierały szereg tekstów, tak zwanych »podręczników kultowo-topograficznych«, które zawierały listy miejsc geograficznych oraz instytucji religijnych, które poprzez mityczne i symboliczne interpretacje przekształcały fizyczne środowisko geograficzne w wyobrażeniową przestrzeń”, tłumaczy Tiribilli.
Praca w terenie
W ramach projektu MAP przeprowadzono kompleksowe badania obejmujące sześć starożytnych prowincji egipskich. Prowincje te, od drugiej do siódmej w Dolnym Egipcie, mieściły szereg najważniejszych ośrodków religijnych, takich jak rozległa metropolia Xois czy starożytna osada Kom el Hisn. Dzięki wsparciu ze środków programów „Horyzont 2020” i „Maria Skłodowska-Curie” w projekcie MAP przeprowadzono szeroko zakrojone badania muzealne i archiwalne oraz stworzono bardziej szczegółowy zbiór danych dotyczących tych kapłanów. Tiribilli prowadziła badania archeologiczne w zachodniej Delcie Nilu mające na celu znalezienie wspólnych mianowników w wiedzy archeologicznej, topograficznej i religijnej. „Grant pozwolił mi na zajęcie się stosunkowo słabo zbadanym tematem i dokładniejsze poznanie relacji między ludźmi a krajobrazem w pierwszym tysiącleciu p.n.e.”. Jestem również dumna ze zdobycia wielu umiejętności na Wydziale Archeologii Uniwersytetu w Durham, co było możliwe dzięki pracy w inspirującym i wspierającym zespole i dynamicznym środowisku”, mówi Tiribilli.
Słowa kluczowe
MAP, starożytny Egipt, socjologia, przestrzeń, teoria, umysły, kapłani, krajobraz, religia
